تولد، کودکی و تحصیل:

حجت الاسلام سید محمد هاشم فاضل فرزند سید علی در سال 1304ش، در «میرآدینه» مالستان به دنیا آمد. در کودکی پدر خود را از دست داده و از نعمت وجود پدر محروم گردید اما مادر فداکار و مهربانش که در واقع هم مادر بود و هم نقش پدر را به عهده داشت با تمام وجود تلاش کرد تا فرزندش هیچگاه نبود پدر را احساس نکند و مسؤولیت او را بر دوش کشید و او را به مکتب خانه محل فرستاد تا خواندن و نوشتن بیاموزد.

آقای فاضل علوم مقدماتی را نزد روحانیان و ملاهای محل فرا گرفت. سپس برای ادامه تحصیل راهی شیرداغ مالستان شده و مدتی نیز در مدرسه‌ی علمیه شیرداغ از محضر آخوند بزرگ شیرداغ (ملا براتعلی) کسب فیض نمود.

حجت الاسلام آقای فاضل جهت ادامه تحصیل عازم ایران گردید و در حوزه ی علمیه مشهد مقدس ادبیات و سطوح عالیه را نزد استادان معروف آن زمان، چون؛ آیت الله شیخ محمد تقی ادیب نیشابوری فراگرفت.

آقای فاضل بعد از پایان تحصیل به زادگاه خود مالستان مراجعت نموده و مدتی را در منطقه «پیک» ارزگان خاص به دعوت اهالی آن جا، به تدریس پرداخت. سپس به دعوت مردم، به منطقه خود بازگشت و در «میرآدینه» مالستان به تأسیس مدرسه ی علمیه اقدام نمود و شاگردان زیادی را تربیت کرد.

آقای فاضل در سال 1344ش، در دور دوازدهم انتخابات شورای ملی افغانستان به نمایندگی مردم مالستان انتخاب گردید وی از سال 1344-1347ش، نمایندگی مردم مالستان را در شورای ملی کشور به عهده داشت.

فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی:

حجت الاسلام آقای فاضل چه در دوران نمایندگی «شورای ملی» و چه قبل از آن به عنوان یک روحانی، خدمات و فعالیت‌های زیادی را در جهت اعتلا و پیشرفت جامعه و مردم انجام داده است و در این راه، از هیچ‌گونه تلاشی فروگذار نمی‌کرد که به اختصار به برخی از فعالیت‌ها و خدمات ایشان اشاره می‌شود.

1.  دفاع از رسمیت زبان فارسی

آقای فاضل در مجلس شورای ملی خدمات و فعالیت‌های زیادی را برای مردم انجام داد از جمله، می‌توان به دفاع ایشان از تداوم رسمیت زبان فارسی به عنوان یکی از زبان‌های رسمی کشور، اشاره کرد.

غلام محمد فرهاد، نماینده مردم کابل در شورای ملی و نوه (نواسه) کرنیل فرهادخان، قصاب هزاره‌جات، پیشنهاد داده بود که تنها زبان رسمی و ملی افغانستان زبان پشتو باشد!! این امر با مخالفت نمایندگان فارسی زبان مواجه گردید.

آقای فاضل در کنار دانشمند شهید استاد رمضانعلی شریفی نماینده مردم جاغوری، با این پیشنهاد به شدت مخالفت کرده و بر رسمیت زبان فارسی به عنوان یکی از دو زبان رسمی کشور تأکید کردند.

2.  نقش آقای فاضل در سفر ظاهرشاه به هزارستان

آقای فاضل یکی از نمایندگانی بود که در سفر ظاهرشاه به «هزارستان» به ویژه «مالستان» نقش اساسی داشت. به نظر او، یک رییس و شخص اول کشور باید از وضعیت مردم خود به خصوص مناطق محروم و صعب العبور مانند «هزارستان» اطلاع داشته باشد تا در برنامه ریزی های کلان کشور، بهبود وضع معیشتی، صحی (بهداشتی)، اقتصادی، فرهنگی و...، این مناطق، در نظر گرفته شود.

هرچند سفر ظاهرشاه به «هزارستان» دستاوردی محسوسی دربر نداشت زیرا هیچ گرهی از کار و مشکلات مردم این مناطق باز نکرد و هیچ بهبودی در اوضاع زندگی این مردم، نه در معیشت واقتصاد، نه در صحت و بهداشت، نه در فرهنگ و...، رخ نداد ولی در عین حال، خالی از فایده هم نبوده است، زیرا از یک سو همین قدر که شخص اول مملکت [سایه خدا!!] به درخواست نمایندگان «هزارستان» پاسخ مثبت داده و از این مناطق دیدن کرده و به حرف‌های شان گوش داده بود(ولو در ظاهر) خود نوعی احترام و اهمیت دادن به مردم این مناطق بوده است که تا آن زمان رییس و شخص اول کشور چنین احترامی به آن‌ها قایل نشده بود.

از سوی دیگر او را متوجه تبعیض، بی‌عدالتی، ظلم، ستم و عمق فاجعه ناشی از سیاست‌های قومی و انحصارگرایانه‌ی خویش نمود گرچه باز هم تأثیری در بیداری وجدان نداشته‌ی شاه، رییس و بابای ملت!! نداشت.

3. سهولت برای عساکر شیعه و هزاره؛

وی در دوره وکالت خویش برای عساکر هزاره و شیعه سهولت بوجود آورد. حکومت آن دوره عسکرهای هزاره و شیعه را به صورت جبری در منطقه نا امن سرحدات پاکستان و پشتونستان می فرستاد. ایشان موضوع اعزام جبری عساکر شیعه را در سرحدات نا امن، در پارلمان مطرح کرد. پارلمان این موضوع را تصویب کرد که دیگر عساکر هزاره وشیعه به طور اجباری به مناطق نا امن اعزام نشود.

4.       برخورد با فساد و رشوه در اداره ولسوالی

آقای فاضل شخص امین، صادق و عدالت پسند بود. وی از رشوه، اختلاس و فساد اداری نفرت داشت. در سطح حکومت، ماموران دولت را از رشوه ستانی منع کرده و با اشخاص فاسد برخورد قانونی می‌کرد. به همین دلیل رشوه خواری در زمان وی از ولسوالی محو شده بود. وی در سطح پارلمان نیز در بیانیه و نطق خویش دولت را به داشتن صداقت و اجرای عدالت توصیه می‌کرد و علیه رشوه خواری و استبداد بیانیه صادر نموده و ایراد می‌کرد. در زندگی شخصی و در برخورد اجتماعی با افراد نیز مردم را به رعایت عدالت و انصاف، صداقت و پیروی از قوانین آسمانی توصیه می‌نمود.

5. ارتقاء برخی مکاتب از ابتداییه به متوسطه؛

آقای فاضل شخص عالم، علم دوست و معارف پرور بود. از تقویت معارف در سطح وسیع پشتیبانی می‌کرد. او در دوره وکالت خویش برخی مکاتب ابتداییه را به متوسطه که در هزاره‌جات بلندترین معیار بود، ارتقاء داد. واضح بود که در دوران وکالت موصوف، تعصب و لجاجت قومی و مذهبی به اوج خود بود و در اکثر جلسات، مسایل شیعه و سنی مطرح می‌شد و آقای فاضلی مردانه وار در برابر متعصبین مبارزه می‌کرد.

6. آوردن پروژه های مختلف انکشافی در مالستان؛

وی در دوران وکالت خویش پروژه بزرگ که متشکل از کارمندان زراعتی، صحی، انکشاف دهات و فوائید عامه بود، به مالستان آورد که تا امروز خدمات آن ادامه دارد. چندین سرک فرعی داخل مناطق مالستان توسط پروژه انکشاف دهات احداث شد.

7. برخورد با خودسری کوچی‌ها؛

ناگفته نباید گذاشت که مردم کوچی در مالستان خود سری می‌کردند. کوچی‌ها اجناس پاکستانی را آورده و با قیمت چند برابر بالای هزاره‌های مالستان می‌فروخت و زمین اکثر مردم به دست آن‌ها به طور گیرو قرار می‌گرفت. آقای فاضل کوچی‌ها را مجبور ساخت تا اجناس مردم را مثل گلیم، گوسفند، و گاو عوض قرض خود بگیرند و زمین هزاره‌هارا پس بدهد و قرض کوچی را به صورت اقساط قرار داد می‌کرد و به صورت جنس و نقد پرداخت گردد.

8. تبلیغ و ارشاد

آقای فاضل مخالف جدی مکتب‌های وارداتی و افکار مارکسیستی بود از این رو، با آنان به شدت مبارزه می‌کرد و با بیان مزایای تعالیم آسمانی و آموزه‌های حیات بخش اسلام بی‌پایه و اساس بودن اندیشه‌های ماکسیستی را یادآور می‌شد و جوانان را از افتادن و گرفتار شدن در دام نیرنگ و تزویر کمونیست‌ها برحذر می‌داشت.

9. مبارزه با ظلم و ستم دولت

از گذشته‌های دور عوامل دولت جائر، نه تنها هیچ‌گونه پروژه قابل توجه خدمت رسانی به مردم مناطق مرکزی(هزارستان) نداشت بلکه برنامه‌های مختلفی را برای اذیت، آزار و بهره جویی بیش‌تر از آنان اجرا می‌کردند.

از جمله برنامه‌های ظالمانه، گرفتن «گدام» بوده است. افراد حکومتی گندم، علوفه، سوخت و...، را از مردم به زور و جبر جمع آوری می‌نمودند. در همین رابطه، سربازی به زادگاه آقای فاضل مراجعه کرده به مردم دستور می‌دهد که اقلام یاد شده را جمع آوری نمایند. این خبر به اطلاع آقای فاضل می‌رسد ایشان به آن سرباز تذکر می‌دهد که هرچه سریع تر محل را ترک کند، ولی او در برابر آقای فاضل ایستادگی کرده و جسارت می‌کند. آقای فاضل نیز چند سیلی به صورت آن سرباز جسور زده و او را از محل بیرون می‌کند.

وی پیش «غفارخان» ولسوال معروف مالستان رفته و از باب تظلم و بر انگیختن احساسات «غفارخان» لباسش را پاره کرده، می‌گوید: روحانی و سیدی او را به شدت مضروب کرده و از دستور دولت سرپیچی کرده است. غفارخان سربازانش را برای آوردن آقای فاضل می‌فرستد. مردم منطقه با شنیدن این خبر کوچک و بزرگ از قریه‌های اطراف به سوی مرکز ولسوالی سرازیر می‌شوند و به ولسوال اخطار می‌دهند که کوچک‌ترین بی‌احترامی به آقای فاضل را تحمل نخواهند کرد. از این رو، با آمدن آقای فاضل به ولسوالی «غفارخان» شخصا از ایشان استقبال کرده وی را مورد تفقد و احترام قرار می‌دهد. این قضیه باعث شد که مسأله «گدام» برای همیشه حل گردیده و از دوش مردم برداشته شود.

ویژگی‌های اخلاقی:

آقای فاضل دارای ویژگی‌ها و خصوصیات اخلاقی ارزشمندی بود که او را محبوب قلب‌های دوستانش کرده بود. در این جا به برخی از این ویژگی‌ها اشاره می‌شود.

1. 1.        عزت نفس و پایبندی به منافع مردم

آقای فاضل فرد کریم صادق و بی‌اعتنا به مال دنیا بود و برای به دست آوردن پول و ثروت، منافع مردم را نادیده نمی‌گرفت. داستان ذیل در این زمینه شنیدنی است: پسر سلطان محمد خروتی،(ارباب و ریش سفید خیل خروتی، خیل خروتی، کوچی‌های است که در گذشته در فصل بهار و تابستان برای چرای گوسفندان شان به مالستان می آمدند) از طرف کوچی‌های «نیازی» و «اندر» برای اجازه چراندن گوسفندان و احشام شان در «مالستان» مبلغ سه صد هزار افغانی که در آن زمان، پول زیادی بود، خدمت آقای فاضل آورده و خواسته آن‌ها را مطرح کرد. اما ایشان، نه تنها در مقابل آن پول وسوسه نشده، بلکه آن را از پنجره خانه‌اش به بیرون انداخته و خودش را نیز از خانه بیرون نمود در حالیکه آن شخص مشغول جمع کردن پول‌ها بود، با لگد به پاهای او زده و می‌گفت: من مردم خود را به این پول‌ها نمی‌فروشم، باید هرچه زودتر از «مالستان» خارج شوید. از آن به بعد تا آقای فاضل زنده بود آن‌ها جرأت آمدن به مالستان را نداشتند.

1. 2.           خدمت‌گذار مردم

آقای فاضل، چه در دوران نمایندگی شورای ملی و چه قبل از آن، آن‌چه در توان داشت، صادقانه و بدون توقع برای خدمت رسانی به مردم به کار می‌بست. او به جهت دارا بودن اخلاق حسنه و صفات پسندیده، همان‌گونه که در میان مردم محبوب بود، در میان دولیان و از جمله شخص ظاهرشاه نیز مورد احترام بود. وی از این موقعیت خود برای خدمت به مردم، استفاده می‌کرد.

آقای فاضل در زمان نمایندگی اش در کابل نیز در خانه اش، به روی همگان باز بود، از مسؤولان و نمایندگان شورای ملی گرفته تا افراد عادی به ایشان مراجعه کرده و وی نیز در حد توان با آنان همکاری می‌کرد.

او همیشه خطاب به مردم می‌گفت: من نمی‌توانم از همه شما سر بزنم، شما مراجعه کنید تا اگر کاری از من ساخته بود انجام دهم. بدین جهت خانه اش، در کابل همیشه از مراجعه کنندگان پر بود و با آن‌چه در سفره داشت از همه پذیرایی می‌کرد.

1. 3.          روحانی مردمی

آقای فاضل روحانی مردمی بود، از میان مردم برخواسته و در خدمت آرمان‌های مردم قرار داشت. از این رو، مردم ایشان را از خود دانسته و مورد احترام بود.

وفات

حجت الاسلام والمسلمین آقای سید محمد هاشم فاضل(معروف به آقای وکیل) سرانجام پس از عمری خدمت بی‌شائبه و خالصانه، در عاشورای سال 1347ش، بر اثر بیماری سرطان در زادگاه خود مالستان درگذشت و با احترام تمام تشییع و در همانجا به خاک سپرده شد، به گونه‌ی که تا آن روز چنین جمعیتی در آنجا گرد نیامده بود، عاشورای آن سال برای مردم مالستان اندوه مضاعف یافت و بر حزن آن روز بیش از پیش افزوده گردید.