چکيده

يكي از حقوق اساسي و بنيادين بشر كه در منابع اسلامي و قوانين كشورها و اعلاميه جهاني حقوق بشر مورد توجه قـرار گـرفته است حق حريم خصوصي است. حق اشخاص در برخورداري از مصونيت و حرمت حريم خصوصي با پيدايش و گسترش پديده نوظهور فناوري اطلاعات وارتباطات اهميتي مضاعف يافته است چرا که در عصر کنوني پيدايش و گسترش فناوري‌هاي نوين، دسترسي به اطلاعات را تسهيل و تحول بزرگي در مصاديق و قلمرو حريم خصوصي پديد آورده است. نوشتار پيش‌رو با درک ضرورت تحليل اين موضوع، مي‌کوشد تا مخاطرات فضاي مجازي نسبت به حريم خصوصي را تبيين نمايد. اگر هدف، بررسی ضررها و مخاطرات فضای مجازی نسبت به حریم خصوصی است؟ به نظر می رسد که عنوان نیز، فرق نماید. برآيند بررسي اين تحقيق، فناوري‌ اطلاعات و ارتباطات و فضاي مجازي را مهم‌ترين عامل نگراني انسان‌ها از تجاوز ديگران به حريم خصوصي و دست‌يابي آنان به اطلاعات شخصي‌شان مي‌داند. چرا که سهولت استفاده از اينترنت و ناشناس بودن کاربران آن با امکان جمع‌آوري، سرقت و افشاي اطلاعات شخصي از طريق اينترنت و نيز رهگيري و توقيف نامه‌هاي الكترونيكي و ارتباطات اينترنتي، شنود و رهگيري مكالمات تلفن، که به راحتي با فناوري‌هاي نوين انجام مي‌شود خود از مهم‌ترين مصاديق تجاوز به حريم خصوصي افراد است.

واژه‌هاي كليدي: حريم، حريم خصوصي، فناوري اطلاعات و ارتباطات، فضاي مجازي، حقوق و آزادي‌هاي فردي.

روزنه

بشر در طول حيات خود با دوره‎هاي گوناگوني از تحول و تکامل مواجه بوده است زماني کشاورزي محوريت داشت، اما بشر پس از مدتي به اين نتيجه رسيد که با تحقق يک جامعة صنعتي مي‎تواند به آرزوهاي خود دست يابد.‌ لذا تمام همّ خود را در اين راه نهاد و دوراني صنعتي را رقم زد که اوج آن را در سدة نوزدهم ميلادي شاهد هستيم. اما از اواخر اين قرن و اوايل قرن بيستم،‌ زمزمه‎هاي محوريت يافتن عنصر ديگري شنيده شد. اين عنصر که در همان دوران صنعتي واجد ارزش بودن خود را به اثبات رسانيده بود،‌ به تدريج با پا گذاشتن به سدة بيستم موقعيت خود را تثبيت کرد و تا آنجا پيش رفت که به دوران صنعتي پايان داد و بشر را وارد عصر پساصنعتي يا پسامدرن کرد.( جلالي فراهاني، 1384، 6، 135).

بدين‌سان تاريخ بشر در دهه‌ي آخر قرن بيستم وسال‌هاي آغازين سده بيست‌ويكم با پيشرفت خيره‌كننده فناوري اطلاعات و توسعه‌ي سريع شبكه‌هاي رايانه‌ي مرتبط به‌هم (ازجمله اينترنت) در جهان دستخوش تحولي عظيم گرديد. يكي از نتايج اين تحول ايجاد امكان دست‌يابي ساده، سريع و ارزان افراد مختلف در هر نقطه‌ي دنيا به اطلاعات گوناگون است. اين تحول بزرگ جهان را به دهكده‌ي كوچك تبديل ساخته كه در آن هر شخصي به راحتي مي‌تواند از آخرين تحولات علمي، صنعتي، سياسي، اقتصادي، فرهنگي و غيره مطلع شود و ارتقاء سطح دانش و آگاهي‌ها امكان تسريع در پيشرفت و رشد درخت تنومند علم بشري و ايجاد رفاه و آسايش در زندگي انسان‌ها را فراهم آورده است، اما در عين حال عدم استفاده‌ي صحيح از اين پديده‌ي ارزشمند پيامدهاي نامطلوبي را نيز به دنبال داشته كه يكي از آنها نقض«حريم شخصي» افراد با استفاده از اين ابزار توسط برخي از اشخاص، سازمان‌ها و يا حتي دولت‌هاست كه با اهداف مختلف صورت مي‌گيرد. حريم زندگي خصوصي، امروزه به دليل ظهور فن‌آوري‌هاي اطلاعاتي و ارتباطاتي نوين مورد تهديد قرار گرفته است. از يك‌سو، اينترنت دسترسي به داده‌هاي شخصي، هم‌چنين تحريف و تخريب آن‌ها و نيز بهره برداري از هويت اشخاص و انتشار اين اطلاعات را براي اهداف غير مجاز فراهم نموده و از سوي ديگر، امكان رديابي اطلاعات مرتبط با هويت فرد و محتواي پيام‌هاي ارسالي را فراهم مي‌سازد. پس با توجه به رشد فزاينده فناوري اطلاعات امروزه حريم خصوصي اشخاص در معرض خطراتي است كه قبل از فناوري اطلاعات هرگز پيش نمي‌آمده است؛ همان طور كه قبل از پيدايش فناوري الكتريسيته هيچ‌كس در معرض خطر برق گرفتگي نبوده است. حال به جاي مراقبت از برق گرفتگي بايد مواظب باشيم جرقه الكترونيك گرفتگي، حريم خصوصي ما را به آتش نكشد!

مفهوم شناسي

حريم، در سه معنا و مفهوم نزديک به‌هم به‌کار مي رود 1.«حريم به معناي آنچه نبايد هتک شود»؛ 2.«حريم به معناي آنچه مورد حمايت است»؛ 3.«حريم به معناي ممنوعيت تماس».

حريم در اصطلاح فقه نيز به معناي منع است يعني چيزي که نزديک شدن به آن براي غير صاحبش ممنوع است.(مجلسي،1406، 6، 241.)

در اصطلاح حقوق: «حريم خصوصي آن بخش از زندگي هر انسان است كه در آن از آزادي در برابر بازخواست و كيفر حقوقي، بر خوردار مي‌باشد  و هر گونه تصميم‌گيري نسبت به آن، اطلاع، ورود و نظارت بر آن منحصر در اختيار اوست و مداخله ديگران در آن، يا دسترسي به آن، بدون اذن او مجاز نيست».(اسكندري، 1390، 43.).

اهميت حريم خصوصي در فضاي مجازي

حمايت و مصونيت از حريم خصوصي با پيدايش و گسترش پديده نوظهور فناوري اطلاعات وارتباطات اهميتي مضاعف يافته است. چرا که سوء استفاده از اين امكانات ارزشمند خطرات و پيامدهاي جدي در زمينه‌هاي مختلف از جمله نقض «حريم شخصي» را در پي داشته است. نگراني انسان‌ها از تجاوز ديگران به حريم شخصي و دست‌يابي آنان به اطلاعات شخصي ايشان، يا نظارت بي‌مورد بر اعمال و رفتار يا تفكرات آن‌ها موجب سلب آسايش، آرامش و امنيت ايشان مي‌شود. چرا كه نقض حريم خصوصي ديگران در واقع يك اقدام توهين آميز نسبت به شرافت بشري قلمداد شده و ورود در زندگي خصوصي افراد، شرافت فردي، حيثيت و تماميت افراد را نابود مي‌سازد. فناوري اطلاعات و ارتباطات اين امكان را فراهم نموده است كه اشخاص بتوانند از طريق اتصال به شبكه در مواردي به اين داده‌ها(كه غالباً اطّلاعات محرمانه و يا حياتي ايشان مي‌باشد) دست يابند. داده‌ها و اطّلاعاتي از اين دست آنچنان اهميتي دارند كه در مجموعه‌اي از آن‌ها ارزش زايي اقتصادي و مطلوبيت فراواني نهفته است و امروزه ارزش مالي داشته، عرفاً مال تلقي ‌مي‌شود.( اصلاني، 1384، 13ـ14).

با جستجو در اينترنت و گردآوري اطلاعات شخصي از سايت‌هاي مختلف در زماني كمتر از 20 دقيقه مي توان از اطلاعات حساس اشخاص آگاه شد و از كنار هم قرار دادن آنها به مسائل خصوصي زندگي فرد دست يافت. در واقع اهميت حريم خصـوصي در حوزه‌هاي الكـترونيكي

(فضاي سايبر) به واسطه قابليت‌هاي آن در موارد ذيل و توسعه روز افزون استفاده از آن دو چندان گرديده است: الف: حجم اطلاعات قابل جمع‌آوري در فضاي سايبر به دليل رشد فناوري توسعه يافته است. ب: سرعت ارسال اطلاعات بسيار بالاست و روز به روز نيز افزايش مي‌يابد. ج: ماندگاري اطلاعات در آن مي‌تواند حتي نامحدود قلمداد شود. د: نوع اطلاعات قابل انتقال، كه اكنون به هر شكلي از قبيل متن، صوت، تصوير و فيلم قابل ارسال است.(محسني، 1389، 528).

خطرهاي فضاي سايبر براي حريم خصوصي

هرچند پيشرفت شبكه فناوري اطلاعات و ارتباطات، بستر مناسب براي دست‌يابي عموم مردم را به اطلاعات علمي، صنعتي، سياسي، اقتصادي، فرهنگي و غيره فراهم ساخته، و فوائد و آثار بسيار زيادي در زمينه‌هاي گوناگون داشته و پيشرفت‌ها علمي و تحقياتي زيادي به‌همراه داشته و بشريت را وام‌دار خويش نموده و خدمات عظيمي را به جامعة انساني تقديم نموده ولي در عين حال تهديدهاي تهديد هاي مختلفي را نيز با خود به همراه داشته اند ومخاطرات جديدي را فراروي حيات بشر قرار داده اند که پيشتر چنين مخاطراتي براي انسانها مطرح نبود. از جمله اين‌که تهديد جدي براي حريم خصوصي را در پي داشته است. زيرا انسان‌هاي سوء استفاده‌گر با كمك اين ابزار ارزشمند و با قابليت‌هاي شگرف و اعجاب‌آورش توانستند وارد حريم خصوصي افراد شوند و اسرار و اطلاعات خصوصي آنان را به دست آورند و يا اطلاعاتي را كه از طرق ديگر به دست آورده‌اند، از اين طريق فاش كنند و آبروي آنان را بريزند. آن‌هم با استفاده از برخي از ويژگي‌هاي فناوري‌هاي نوين كه در ذيل مباحث پيش رو به آن مي‌پردازيم:

1-3. پنهاني و پوشيده بودن

پيشرفت فناوري اطلاعات از يك‌سو و ناشناس‌بودن كاربران و سهولت استفاده از اينترنت از سوي ديگر، موجب شده است تا تجاوز به حريم خصوصي افراد به سرعت رشد نمايد. لذا اين نوع تكنولوژي‌ها، به‌جاي آن‌كه در خدمت به بشريت قرار گيرند و وسيلة آرامش او را فراهم آورند، تبديل به تهديدي جدّي بر ضدّ او شده‌اند. امروزه با كمال تأسف مشاهده مي‌شود كه افرادي زيادي قرباني استفاده نابجا از اين تكنولوژي مي‌شوند و هر از گاهي، آبرو و حيثت عده‌اي به بازي گرفته مي‌شود. فيلم‌هاي منتشر شده در اينترنت، سي‌دي‌ها، بلوتوث‌ها و امثال آنها مواردي هستند كه خصوصي‌ترين روابط افراد را به نمايش مي‌كشند و حتي مي‌توانند به فروپاشي خانوادة قربانيان بينجامند و تهديدي براي امنيت رواني تمامي افراد محسوب شوند؛ زيرا هر يك از افراد جامعه مي‌تواند قرباني بعدي اين ماجرا باشد و همين احتمال براي برهم‌زدن آرامش و امنيت رواني انسان‌ها كفايت مي‌كند. چرا كه فضاي سايبر قابليت آن را دارد كه بازيگران و نقش‌آفرينان آن كاملاً مخفيانه و به طور ناشناس باشند و بدون بيم از آن‌كه شناخته شده يا مورد رديابي و تعقيب قرار گيرند اقدامات خود را به معرض اجرا گذارند. «فضاي پوشيدة سايبر اجازة تبلور مكنونات دروني انسان‌ها را كه در جامعه فرصت ابراز آن‌ها را نيافته‌اند فراهم مي‌كند تا در اين پهنه، افراد به شكلي افسار گسيخته و فارغ از كنترل‌هاي اجتماعي و اخلاقي ميداني براي تاخت و تاز و عقده‌گشايي آنچه بدان دست نيافته‌اند بيابند؛ نمونه اين امر را مي‌توان در مورد انتشار تصاوير مستهجن در فضاي سايبر دانست كه در عين حالي كه وسيله سودآوري براي ارائه كنندگان اين تصاوير گشته، براي خواستاران ارضاي غرايز جنسي نيز دنيايي آزاد فراهم آورده تا هر لحظه كه خواستند بتوانند به‌راحتي وارد اين دنياي خيال‌گونه شوند و تمايلات غريزي خود را فرو بنشانند.(فضلي؛ مهدي، تخريب و اختلال در داده‌ها و سامانه‌هاي رايانه‌اي، مجموعه مقالات اولين همايش حقوقي فناوري اطلاعات، مركز مطالعات راهبردي و توسعه قضايي قوه قضائيه، تهران، 17 و 18 خرداد 1383، 127).

2-3. جهاني و بي‌مرز بودن

فرامرزي بودن از ويژگي‌هاي مهم و چالش برانگيز اين فضا است. فرامرزي شدن وسايل ارتباطي و اطلاعاتي سبب شده است كه داده‌هاي شخصي به آساني به فراسوي مرزهاي كشورها جريان يابند و اين امر نگراني‌هاي را ايجاد كرده است. فضاي سايبر و اينترنت فارغ از مرزهاي جغرافياي عمل مي‌كند و محدود به چهارچوب خطوطي كه دولت‌مردان در طراحي نقشه‌هاي سياسي رسم مي‌كنند نيست. در واقع در فضاي سايبر، امكان ترسيم قلمرو حاكميتي، همانند دنياي فزيكي وجود ندارد. جهاني شدن از چالش‌هاي است كه فرهنگ و تمدن ملل را به صورت‌هاي مختلف در معرض تهديد قرار داده است. جرم و جنايت مجال‌هاي جديد و گسترده‌اي پيدا كرده، مالكيت فكري و حريم خصوصي افراد به خطر افتاده، رواج فساد اخلاقي از طريق وقيح‌نگاري الكترونيكي چالش‌هايي را براي فضليت عفت و پاكدامني پديد آورده و معنويت جوامع را مورد حمله قرار داده‌است. سارقاني پيدا شده‌اند كه به جاي شكستن شيشه وقفلِ درها با سنگ و ديلم، هنرشان باز كردن قفل‌هاي نرم و دستبردهاي الكترونيكي است، جوانان و نوجوانان‌عصر فناوري نه فقط در كوچه كه علاوه بر آن در حالي كه در اطاق مطالعة خانه نشسته‌اند، در معرض آسيب‌هاي اجتماعي قرار دارند. هرزنامه‌هاي اينترنتي در كنار ويروس‌هاي رايانه‌اي از معضلات  اساسي جامعه‌ شبكه‌اي شده است.(حميد شهرياري، 1390، 35ـ36).

اگر به چالش‌هاي آن نيز توجه كافي مبذول نشود مشكلاتي پديد خواهد آمد كه ممكن است شكست‌هاي جبران‌ناپذيري برايمان ببار بياورد. در عين حال اگر چالش‌هاي آن برجسته‌تر از آنچه واقع است به تصوير كشيده شود فرصت‌ سوزي جاي آن را خواهد گرفت.

3-3. غير قابل كنترل بودن

فضاي سايبر به جهت افسار گسيختگي و كنترل‌ناپذيري با دنياي بيروني قابل مقايسه نيست. چرا كه فضاي سايبر به دور از كنترل اجتماعي و نظارت پليسي است و حتي در بيشتر موارد كنترل‌گران خانواده مانند والدين نيز توان لگام زدن به سركشي فضاي سايبر را حتي در اندرون خانه خود ندارند. در واقع محيط سايبر از همان ابتداي پيدايش آن، عليرغم نظم فني اعجاب‌آورش، از منظر رفتار كاربران، محيطي مبتني بر آنارشيسم و هرج و مرج بوده است. تصور بر اين است كه اين محيط پليس ندارد، سازماني بر آن نظارت نمي‌كند، مردم اشخاص را در حين ارتكاب حرم نمي‌بينند و هركس هر آنچه مي‌خواهد انجام مي‌دهد. بنابر اين ويژگي ديگر اين محيط «عدم امكان يك كنترل مؤثر تكنيكي و حقوقي در شرايط حاضر است» كه خود خطر و تهديدي جدي براي حريم شخصي و آرامش رواني شهروندان به حساب مي‌آيد.(ابراهيم حسن بيگي، 1384، 36).

امكان اين‌كه هركس بتواند در هر نقطه‌اي از جهان به اين شاهراه اطلاعاتي وارد شود و هرگونه اطلاعاتي كه مي‌خواهد بدان وارد كند مشكلاتي جدي براي اين فضا آفريده است؛ حتي يك كاربر نوجوان مي‌تواند عامل توزيع‌كنندة اطلاعات محرمانة بسيار خطرناكي باشد. اين نوجوان مي‌تواند از يك كشور، اطلاعاتي مخرب  را وارد فضاي سايبر كند كه موجب از بين رفتن داده‌هاي ارزشمند يا سامانه‌هاي رايانه‌اي بسياري در سطح بين‌المللي گردد. امروزه افراد بي‌شماري از سراسر جهان به اينترنت دسترسي داشته و در تعامل هستند. از لحاظ مجازي دنيايي در كنار دنياي واقعي بدون هيچ حد و مرزي ايجاد شده است كه بدون ‌شك، اين عدم محدوديت و كنترل ناپذيري اين فضا امنيت روحي و رواني شهروندان را به چالش مي‌كشد.

اطلاعات موجود در شبكه‌ها آن قدر وسيع و گسترده شده كه امروز در صددند برنامه‌هايي تدوين كنند تا از اين همه اطلاعات چگونه آنها را كه به كار افراد مختلف مي‌خورند گزينش كنند. اين يك دنياي ديجيتالي است كه با يك مهبانگ جديد به وجود آمده است و در اين انفجار  اطلاعات بيش از آنچه در تصور بشر چهل سال قبل مي‌گنجد  اطلاعات جمع‌آوري شده است. امّا چگونه و چه كساني از اين اقيانوس اطلاعات استفاده كنند؟ وقتي اين اطلاعات راجع به اشخاص باشد سؤالاتي جدّي و پيچيده در باب حريم خصوصي ايشان پيش ‌مي‌آيد.

در يك جمع‌بندي كوتاه مي‌توان مهم‌ترين خطرات فضاي مجازي را اين گونه بر شمرد: 1. مخابره مطالب و تصاوير جنسي وقيح و نمايش صحنه‌هاي خارج از نزاكت؛ 2. نقض حقوق نويسندگان، هنرمندان و ناشران؛ 3. نفوذ به سيستم ديگران؛ 4. تخريب اطلاعاتي(پاك كردن متن ثبت شده در cd ها) 5. گردآوري غيرمجاز داده‌ها؛ 6. تغيير غير مجاز داده‌ها؛ 7.سرقت اطلاعات و هويت؛ 8. انتقال و افشاء غير مجاز داده‌ها؛ 9. نقض حاكيميت ملي؛ 10. ايجاد خبرنامه و رسانه‌هاي اختصاصي جنايتكاران، بزهكاران و نژادپرستان؛ 11. آموزش انواع جرايم به هر كاربر، به خصوص كودكان و نوجوانان؛ 12. فروش نوزادان؛ 13. حمله اينترنتي به مراكز اطلاع‌رساني؛ 14.توقيف و بررسي نامه‌هاي الكترونيكي و تجارت الكترونيكي غير قانوني.(محمد، اسحاقي، «تكاليف و جرايم رسانه‌هاي الكترونيك» فصلنامه پژوهش و سنجش، سال يازدهم، شمارة 39ـ40 (رسانه و حقوق) پاييز و زمستان 1383، 150ـ 149).

عوامل چالش‌هاي حريم خصوصي در حوزه‌هاي الكترونيك

امروزه با توسعه و همه‌گير شدن فناوري اطلاعات و ارتباطات و در كنار آن توسعه پاره‌اي علوم مرتبط به شناسايي و توصيف انسان، نظير ژنتيك، بيوتكنولوژي و...، موجب گرديده كه از يك‌سو گرد‌آوري داده‌ها و خصوصيات شخصي منحصر به فرد اشخاص با سهولت و سرعت بيشتر و حجم فوق‌العاده وسيعي امكان‌پذير گردد و از سوي ديگر فناوري‌هاي اطّلاعاتي و ارتباطاتي امكان پردازش و افشاء و انتقال داده‌ها را در سطحي بسيار وسيع(كل جهان) و با سهولت غير قابل تصور(فشردن يك دكمه رايانه) فراهم نموده‌اند.

بطور خلاصه مهم‌ترين عواملي كه امروزه حريم خصوصي اشخاص بويژه حريم خصوصي اطّلاعاتي ايشان را به چالش طلبيده‌اند عبارتند از:

1. اينترنت؛

2. توسعه ظرفيت كامپيوترهاي شخصي در ذخيره و پردازش اطلاعات؛

3. پايش مداوم و گسترده شهروندان در اماكن عمومي(مثل دوربين‌هاي مداربسته پليس) و بعضاً خصوصي؛

4. پايش جغرافيايي كاربران ارتباطات سيار(مثل تلفن همراه)؛

5. پيشرفت چشمگير دانش‌هاي مرتبط با تشخيص هويت و ويژگي‌هاي شخصيتي (شناسايي مشخصات از روي DNA، شبكه چشم، صدا، يك تار مو، دندان و...،). (حميدرضا اصلاني، همان، 54).

در چنين فضايي انسان‌ها احساس مي‌كنند كه هر لحظه بيش از پيش مورد شناسايي و پايش بوده وابعاد دروني شخصيت خود را از طريق كنار هم چيده‌شدن داده‌هاي حاصل از فعّاليت‌ها‌ي روزمره، به صورت نيمرخي از شخصيت خود در معرض ديد ديگران قرار مي‌دهند. اين مهم  امري است كه نوع بشر از آن گريزان بوده و سعي در مقابله با آن دارد.

با توجه به گسترش روز افزون كاربرد فناوري‌هاي نوين در زندگي روزمره شهروندان و توسعه جامعه مجازي، كه داده‌ها هم‌چون خون جاري در رگهاي موجودات زنده، بدان حيات مي‌بخشند، روشن است كه اشخاص براي ادامه فعّاليت‌هاي روزمره در چنين فضايي با دغدغه‌ها ونگراني‌هاي جدي نسبت به حريم خصوصي اطّلاعاتي خود دست و پنچه نرم خواهند نمود و اين نگراني‌ها ممكن است بر فعّاليت‌هاي روزمره ايشان تأثير گذارده و موجب ركود آنها شود. بعنوان مثال از يكسو ترديدي در مفيد و حتّي ضروري بودن استفاده از اينترنت در فعّاليت‌هاي روزمره شهروندان وجود ندارد و از سوي ديگر در صورتي كه شهروندان احساس امنيت خود را در فضاي مجازي از دست بدهند و نگران آن باشند كه داده‌هاي مربوط به آنها در اين فضا مورد سوء استفاده قرار مي‌گيرد و ممكن است حيثيت و آبروي ايشان را به چالش بطلبد، هر گز حاضر نخواهند شد كه از چين ابزاري استفاده كنند.

موارد نقض حريم خصوصي با فناوري‌هاي نوين

هرچند پيشرفت شبكه فناوري اطلاعات و ارتباطات، بستر مناسب براي دست‌يابي عموم مردم را به اطلاعات علمي، صنعتي، سياسي، اقتصادي، فرهنگي و غيره فراهم ساخته، و فوائد و آثار بسيار زيادي در زمينه‌هاي گوناگون داشته ولي در عين حال تهديدي جدي براي حريم خصوصي را در پي داشته است. حريم زندگي خصوصي، امروزه به دليل ظهور فن‌آوري‌هاي اطلاعاتي و ارتباطاتي نوين مورد نقض قرار گرفته است زيرا از يك‌سو، اينترنت دسترسي به داده‌هاي شخصي، هم‌چنين تحريف و تخريب آن‌ها و نيز بهره برداري از هويت اشخاص و انتشار اين اطلاعات را براي اهداف غير مجاز فراهم نموده و از سوي ديگر، امكان رديابي اطلاعات مرتبط با هويت فرد و محتواي پيام‌هاي ارسالي را فراهم مي‌سازد. در اين ميان انسان‌هاي سوء استفاده‌گر با كمك اين ابزار ارزشمند و با قابليت‌هاي شگرف و اعجاب‌آورش توانستند وارد حريم خصوصي افراد شوند و اسرار و اطلاعات خصوصي آنان را به دست آورند و يا اطلاعاتي را كه از طرق ديگر به دست آورده‌اند، از اين طريق فاش كنند و آبروي آنان را بريزند.

پس با توجه به رشد فزاينده فناوري اطلاعات امروزه حريم خصوصي اشخاص در معرض خطراتي است كه قبل از فناوري اطلاعات هرگز پيش نمي‌آمده است و مواردي كه امروزه با ابزار فناوري‌هاي نوين در فضاي مجازي مورد نقض قرار مي‌گيرند عبارتند از:

1. سرقت و افشاي اطلاعات شخصي از طريق اينترنت

با گسترش استفاده از رايانه براي توليد، نگهداري و انتقال انواع اطلاعات كه از جمله شامل اطلاعات شخصي نيز مي‌شود اين نگراني ايجاد شده است كه داده‌هاي مذكور به انحاي مختلف در اختيار ديگران قرار گيرد و اطلاعات شخصي افراد افشاشود. سازمان‌هاي اطلاعاتي و حتي افراد عادي با امكان نفوذ آسان از طريق اينترنت به حريم شخصي افراد به تهديدي جدي براي حريم خصوصي بيش از پيش به انسان آسيب‌پذير تبديل شده و آن‌را در معرض انواع پايش‌هاي الكترونيكي قرار داده‌اند. امروزه آن‌چنان اطلاعات دقيق و جامعي در مورد افراد جمع‌آوري مي‌شود كه حتي خود آنها قادر به گردآوري آن با اين كيفيت و دقت نيستند. جمع‌آوري و نگهداري اطلاعات اشخاص بدون اجازة ايشان، حتي اگر مورد استفاده قرار نگيرد، به خودي خود ناقض حريم شخصي افراد است، زيرا نفس اين كار در واقع موجبات تهديد و آزار روحي و نگراني اشخاص را فراهم مي‌كند.

اطلاعاتي که مي‌تواند محرمانه يا شخصي تلقي شود و امکان افشاي آن از طريق اينترنت هست عبارتند از: علائم تجاري، روابط جنسي، امور مذهبي و سياسي، اطلاعات پزشکي و مالي يا امنيتي» اين اطلاعات که به دلايل مختلف و براي سهولت دسترسي به آنها و يا انتقال به ديگران از سوي شبکه هاي رايانه‌اي حفظ مي‌شود به راحتي مي‌تواند در اختيار افراد غير صالح قرار بگيرد و با افشاي آن ضررهاي هنگفتي به مال يا آبروي افراد وارد آيد.(عباس کدخدايي،«شبکه‌هاي اطلاعاتي جهاني و نقض حقوق بشر با تاکيد بر حق حريم خصوصي» قابل دسترس در: http://www.itiran.com 

اطلاعات مربوط به برخي از بيماري‌ها و اختلالات جسمي يا رواني و نيز خصوصيات ژنتيكي آنچنان براي اشخاص مهم تلقي مي‌شوند كه افشاء و سوء استفاده از آن‌ها ممكن است بر خلاف تمايل شخص بوده و موجب سر افكندگي يا عوارض اجتماعي ديگر براي او شود. براي مثال فردي كه مبتلا به بيماري ايدز است (كه اين بيماري ممكن است ناشي از عدم رعايت اصول بهداشتي در يك آرايشگاه عمومي و يا از ارتكاب ساير رفتارهاي خطرناك غير اخلاقي باشد)  و هم‌چنين خصوصيات وراثتي اشخاص كه ممكن است آثار رواني يا جسمي در ايشان به دنبال داشته باشد در زمره اطلاعاتي هستند كه علي‌الاصول انسان‌ها تمايلي به افشاء آن ندارند. اين‌گونه داده‌ها در صورتي كه در اختيار سودجويان و سوء استفاده‌گران بيافتند ممكن است از يكسو موجب ايجاد تنش‌هاي عميق و مخرب در زندگي شخصي و خانوادگي شخص شده و از سوي ديگر فضاي اخلاقي جامعه را به سمت چيرگي نمودها و رفتارهاي غير اخلاقي سوق داده و آرامش اجتماع را دستخوش  تزلزل قرار دهد.

امروزه با سرقت اطلاعات از طريق اينترنت به راحتي مي‌توان وارد حريم خصوصي ديگران شد. مثلاً براي نمونه وقتي فرد متجاوز به يك حساب نفوذ مي‌كند، مي‌تواند هر اطلاعاتي را كه براي آن حساب مجاز است (از جمله پيام‌هاي الكترونيكي شركتي يا خصوصي، اسناد حساس يا انحصاري و بانك‌هاي اطلاعاتي) را بخواند و down Load كند. با وجودي كه صاحب اطلاعات هنوز به اطلاعات اوليه دسترسي دارد، ممكن است خسارت قابل ملاحظه‌اي از اين امر(كه معمولاً سرقت اطلاعات مفيد ناميده مي‌شود) حاصل گردد. فرد متجاوز مي‌تواند از اين اطلاعات براي مزيت مالي يا رقابتي استفاده كند، يا انواع ديگري از ناراحتي را به‌وجود آورد.

بنابراين يکي از نگراني‌هاي اساسي در مورد اينترنت حفظ حريم شخصي افراد است اطلاعات گوناگون که در پايگاه‌هاي اطلاعاتي نگهداري مي‌شود از طريق نفوذ به اين سيستم‌ها امکان سوء استفاده و ايجاد خطر را براي شهروندان به دنبال دارد. زيرا كاربران و سودجويان اينترنتي به وسيلة سامانه‌هاي رايانه‌اي يا مخابراتي با جستجو در اينترنت و گردآوري اطلاعات شخصي از سايت‌هاي مختلف در زماني كمتر از 20 دقيقه مي‌توانند از اطلاعات حساس اشخاص از قبيل روابط جنسي، اطلاعات پزشكي، مالي، امنيتي، مسائل اعتقادي و مذهبي، صوت، تصوير، فيلم خصوصي يا خانوادگي يا اسرار ديگري آگاه شد و از كنار هم قراردادن آنها به مسائل خصوصي زندگي فرد دست يافت و هر وقت كه بخواهند با انتشار وافشاي اين اطلاعات در صفحات اينترنت موجب فرو ريختن ستون‌ها محرمانگي و حيثيت و آبروي افراد گردد بنابراين هر چند فناوري‌هاي نوين آسايش و پيشرفت‌هاي زيادي براي انسان‌ها به ارمغان آورده ولي در عمل، زمينه نقض حريم خصوصي اشخاص را به راحتي فراهم كرده است كه قبل از فناوري اطلاعات هر گز پيش نمي‌آمده است.

از نظر اسلام افشاي اسرار ديگران به شدت مورد نكوهش و سرزنش قرار گرفته است. در قرآن كريم و روایات به صراحت از اين عمل نهي شده است.

ميان پيامبر(ص) و يکي از همسرانش، داستاني اتفاق افتاد که خداوند متعال چنين بدان اشاره مي‌فرمايد:وَ إِذْ أَسَرَّ النَّبِي إِلي‏ بَعْضِ أَزْواجِهِ حَديثاً فَلَمَّا نَبَّأَتْ بِهِ وَ أَظْهَرَهُ اللَّهُ عَلَيهِ عَرَّفَ بَعْضَهُ وَ أَعْرَضَ عَنْ بَعْضٍ فَلَمَّا نَبَّأَها بِهِ قالَتْ مَنْ أَنْبَأَكَ هذا قالَ نَبَّأَنِي الْعَليمُ الْخَبيرُ. (تحريم،3).

«و (ياد كن) هنگامي را كه پيامبر با برخي از همسرانش سخني پنهاني گفت، و [لي‏] هنگامي كه (همسرش) آن را خبر [چيني‏] كرد و خدا آن را بر آن (پيامبر) آشكار ساخت، برخي از آن را (به او) شناساند و از برخي [ديگر] روي گرداند و هنگامي كه آن (همسرش) را بدان خبر داد، گفت:» چه كسي اين را به تو خبر داد؟! «گفت:» (خداي) دانا [و] آگاه، به من خبر داد!»

در روايات زيادي، افشاي سرّ، عملي مذموم معرفي شده است که به نمونه‌هايي از احاديث در اين خصوص اشاره مي‌کنيم:

1. پيامبر اکرم(ص) به ابوذر فرمودند:«يا أَبَا ذَرٍّ، الْمَجَالِسُ‏ بِالْأَمَانَةِ، وَ إِفْشَاؤُكَ سِرَّ أَخِيكَ خِيانَة.» «اباذر، مجالس، امانت هستند و افشاء سرّ برادرت خيانت است. (طوسي، 1414، 537.)

2. عبدالله‌سنان از امام صادق(ع) نقل مي‌کند: «عَوْرَةُ الْمُؤْمِنِ‏ عَلَي‏ الْمُؤْمِنِ‏ حَرَامٌ‏ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ تَعْنِي سُفْلَيهِ قَالَ لَيسَ حَيثُ تَذْهَبُ إِنَّمَا هِي إِذَاعَةُ سِرِّهِ؛ به امام(ع) عرض کردم: عورت مؤمن بر مؤمن حرام است؟ فرمود: بله، عرض کردم: مقصودتان اسافل اعضاي اوست؟ فرمود: آن‌طور که تو فکر مي‌کني نيست، بلکه افشاي سرّ او مقصود است.» (محمدبن يعقوب کليني، 1407، 2، 359).

بنابر اين نقل مطالب ديگران حتي اگر گناه و يا فحشاء نباشد ولي به نوعي رضايت براي نقل و بازگو کردن آن نداشته باشند، نهي گرديده است. اين موضوع از مسائل بسيار با اهميت و مرتبط با حريم خصوصي است. در ساير موارد نظير غيبت و يا اشاعه فحشاء عمل في نفسه حرام و مورد نهي است. ولي در اين خصوص، مواردي فرض است که به هيچ‌وجه حرام  و معصيت نيست. ولي به لحاظ آنکه سرّ ديگري است و صاحب سرّ رضايتي براي نقل و يا انتشار مطالب خود ندارد، فاش کردن آن به نوعي نقض حريم خصوصي او محسوب مي‌گردد. لذا حرام دانستن اين عمل نتيجه‌اش پديد آمدن امکان تعزير و مجازات شخصي مي‌باشد. هم چنين تذکر و توصيه به حفظ اسرار خود به‌عنوان امري پيشيني موجب جلوگيري از تبعات بعدي و وقوع جرائمي در زمينه‌هاي مختلف از جمله امور مرتبط با حريم خصوصي  مي‌گردد.

ماده17 قانون جرايم رايانه‌اي در اين خصوص مقرر مي‌دارد:«هركس به‌وسيله سامانه‌هاي، رايانه‌اي يا مخابراتي صوت يا تصوير يا فيلم خصوصي يا خانوادگي يا اسرار ديگري را بدون رضايت او منتشر كند يا در دسترس ديگران قرار دهد، به‌نحوي كه منجر به ضرر يا عرفاً موجب هتك حيثيت او شود، به حبس از نود و يك روز تا دو سال يا جزاي نقدي ار پنچ ميليون ريال تا چهل ميليون ريال يا هر دو مجازات محكوم خواهد شد.»

2. رهگيري و توقيف نامه‌هاي الكترونيكي و ارتباطات اينترنتي

يكي از مهم‌ترين قلمرو حريم خصوصي حريم خصوصي ارتباطات است. با توجه به اين‌كه عرصه جديد تبادل اطلاعات و بر قراري ارتباطات كه امكان استفاده از رايانه و محاوره اينترنتي و غيره را ايجاد مي‌كند امروزه موجب استقبال فزاينده كاربران اين عرصه نسبت به اشكال سنتي ارتباطات راه دور مانند نامه و تلفن و فكس شده است. در اين شيوه جديد، برقراري و تبادل اطلاعات از طريق شبكه انجام مي شود. با توجه به اشتراكي بودن ماهيت شبكه، خطر دستيابي ساير كاربران به محتواي ارتباطات و افشاي اطلاعات شخصي افراد همواره و بيش از اشكال سنتي وجود دارد. اين نوآوري‌ها در كنار مزايا و نكات مثبتي كه دارد مي‌تواند در جهت آسيب به جامعه و حقوق افراد مورد استفاده قرار گيرد. امروزه فضاي سايبر بسيار وسيع و گسترده گرديده كه غالب  ارتباطات افراد با يكديگر را در قلمرو خود جاي داده و به‌نحو فزاينده‌اي شقوق مختلف آن‌را در بر گرفته است.

استفاده روز افزون از اينترنت و كار كردهاي مختلف آن سبب شده است كه اينترنت رقيب جدي براي وسايل سنتي ارتباط از راه  دور باشد و تحول مهمي در زمينة شكل و سرعت ارتباطات شخصي رخ دهد. اكنون هر كس مي‌تواند با استفاده از پست الكترونيك و تلفن‌همراه، نامه و پيامي را به ديگري ارسال كند. يعني يك شكل ارتباط بدون كاغذ، شامل ارسال داده‌هاي محاسبه‌ شده از يك رايانه و تلفن‌همراه به رايانة ديگر، ايجاد شده است. پست الكترونيك اين ظرفيت را دارد كه جايگزين بسياري از روش‌هاي خدمات پست‌ سنتي و تلفن گردد. امروزه پست الكترونيكي مرسوم‌ترين و گسترده‌ترين سرويس شبكه‌هاي كامپيوتري و بين‌المللي است و توسط آن علاوه بر فايل‌هاي متن، صوت، تصوير فايل‌هاي ويدئويي نيز مي‌تواند از طريق پست الكترونيك به ديگر كاربران شبكه(اينترنت) ارسال شود. ولي استفاده از اين شيوة جديد ذاتاً در معرض رهگيري و نظارت ديگران قرا دارد. به‌طوري كه شخص ديگري غير از دريافت كنندة پيام مي‌تواند به آساني به محتواي ارسال شده دسترسي پيدا كرده، آن را بخواند و نشر نمايد. هر كاربر مي‌تواند در شبكه‌هاي بين المللي از طريق يك آدرس مشخص  الكترونيك شناخته شود كه با دسترسي به رمز آن مي‌توان به آساني در آن تقلّب كرد و تمامي فايل‌ها و اطلاعات آن را باز خواني و نشر نمود. اين قابليت پست الكترونيك مي‌تواند ابزاري قوي براي نشر اطلاعات مجرمانه يا نشر اكاذيب و افترا به اشخاص باشد.(برومند باستاني، 1386، 69). علاوه براين براي اين‌كه ارتباط اينترنتي بر قرار شود واسطه‌هاي مختلفي در برقراري ارتباط نقش دارند. هر يك از اين واسطه‌ها ممكن است به واسطه شغل خود از ارتباطات خصوصي كاربران مطلع شوند يا به دستور مقامات قضايي يا انتظامي يا امنيتي ملزم شوند ارتباطات كاربران را رهگيري كنند. در مجموع، سه دسته از اطلاعات شخصي كاربران را ممكن است ارائه دهندگان خدمات ارتباطات از راه دور جمع‌آوري يا رهگيري كنند:

1. داده‌هايي كه در زمان ارائه درخواست اشتراك در شبكه در اختيار ارائه‌دهندگان خدمات ارتباطات از راه دور قرار مي‌گيرد، نظير نام، نشاني وساير مشخصات مشترك؛

2. داده‌هايي كه در زمان برقراري تماس، قابل جمع‌آوري يا رهگيري است. نظير شماره‌هايي كه كاربر با آنها تماس مي‌گيرد و مدت زمان مكالمات؛

3. محتواي ارتباطي كه برقرار شده است اعم از صوت، متن يا تصوير.

«همچنين، يكي از تحولات مهم در عرصة نظارت ارتباطات اينترنتي استفاده از «جعبه‌هاي سياه»Black boxes)) بر روي شبكه‌هاي ارائه‌دهندگان اينترنتي است. كاركرد واقعي اين جعبه‌ها براي مردم ناشناخته است. از اطلاعات اندكي كه در اين‌باره منتشر شده است چنين بر‌مي‌آيد كه بسياري از سيستم‌هاي ارتباط اينترنتي مجهز به«پيام‌ياب»هاي هستند كه براي مقاصد امنيتي و نيز نگهداري از داده‌هاي خاص تا مدت مشخص، از آنها استفاده مي‌شود. در بسياري از سيستم‌ها جعبه‌هاي مذكور با سرعت زيادي به مؤسسات حكومتي مرتبط مي‌شوند»)باقر انصاري،1386، صص306- 305، به نقل از: (privacy International’ ibib’ p.3 

از ديگر موارد نقض ارتباطات اينترنتي، مي‌توان به توقيف بسته‌هاي الكترونيكي در حال ارسال، اشاره كرد. توقيف داده‌هاي در حال ارسال به معني به تأخير انداختن ارسال آن‌ها اعم از دائم يا موقت است به نحوي كه مانع از طي مسير معمول داده‌هاي ارسال شده  براي رسيدن به مقصد باشد. كه امروزه در بسياري از زمان‌ها اين امر به دستور دولت‌ها توسط ارائه دهندگان شبكه مخابراتي به راحتي انجام شده و موجب نقض حريم خصوصي شهروندان خواهد شد. (فريد محسني، 1389، 494)

ماده 12 اعلاميه جهاني حقوق بشر در اين زمينه مقرر مي‌دارد:«احدي در زندگي خصوصي و...، و مكاتبات خود نبايد مورد مداخله‌هاي خود سرانه واقع شود و شرافت و اسم و رسمش نبايد مورد حمله قرار گيرد. هر كس حق دارد كه در مقابل اين گونه مداخلات و حملات، مورد حمايت قانون قرار گيرد.»

 بند ب ماده 18 اعلاميه اسلامي حقوق بشر و ماده 17 ميثاق بين‌المللي حقوق مدني و سياسي نيز از جمله اسناد معتبر بين‌المللي هستند كه حق بهره‌مندي از مصونيت مكاتبات و مراسلات را با تعابير گوناگون به رسميت شناخته‌اند.(حسين مهرپور، 1374، 452؛ عبادي، 1373،146و 175).

در قانون اساسي افغانستان ذيل ماده سي و هفتم چنين مقرر مي‌دارد:«بازرسي و نرساندن نامه‌ها، ضبط و فاش كردن مكالمات تلفني، افشاي مخابرات تلگرافي و تلكس، سانسور، عدم مخابره و نرساندن آنها، استراق سمع و هر گونه تجسس ممنوع است مگر به حكم قانون.»

هم‌چنين ماده582 قانون مجازات اسلامي ايران در اين زمينه مقرر مي‌دارد:«هر يك  از مستخدمين و مأمورين دولتي، مراسلات و مخابرات و... را در غير مواردي كه قانون اجاره داده حسب مورد مفتوح يا توقيف يا معدوم يا بازرسي يا ضبط يا استراق سمع نمايد يا بدون اجازه صاحبان آن‌ها مطالب آن‌ها را افشا نمايد به حبس از يك‌سال تاسه سال و يا جزاي نقدي از شش تا هجده ميليون ريال محكوم خواهد شد.»

3. شنود و رهگيري مكالمات تلفني

يکي ديگر از موارد تعرض به حريم خصوصي شنود و رهگيري مکالمات تلفني شهروندان است. ارتباط تلفني متداول‌ترين وسيله ارتباطي اشخاص در جامعه است كه روزانه از طريق تلفن‌هاي ثابت و همراه انجام مي‌گردد. به همين جهت بيشترين حساسيت و نگراني نسبت به مكالمات تلفني وجود دارد. چرا كه امروزه، پيشرفت فناوري سبب شده است كه انواع ارتباطاتي كه از طريق تلفن و وسايل راديويي و اينترنتي صورت مي‌گيرد قابل شنود و رهگيري شود.

 بدين ترتيب، استراق سمع و كنترل مكالمات تلفني و سيگنال‌هاي راديويي از رايج‌ترين موارد نقض حريم خصوصي ارتباطي است كه پيشرفت‌هاي فناوري و تكنولوژي در دنياي امروز شنود و رهگيري تلفن‌هاي معمولي، همراه و سلولي، كانال‌هاي راديويي اعم از زميني يا ماهواره‌اي و... را ممكن و تسهيل نموده است.

 استراق سمع عبارت‌است از نظارت بر مكالمات اعم از تلفني و اينترنت و غيره توسط ابزارهاي تكنيكي بر روي ارتباطات كه توسط شخص ثالث كه غالباً با وسايل پنهاني صورد مي‌گيرد انجام مي‌شود.(برومند باستاني، 1386، 58).

امروزه، شنود تلفني و رهگيري اطلاعات و داده‌ها يكي از برجسته‌ترين راه‌هاي كنترل شهروندان است وبيشتر دولت‌ها چه مردم سالار و چه غيرمردم سالار اين شيوه را آزموده‌اند و بهانه آن را يا پيكار با تروريسم دانسته‌اند يا پاسداشت امنيت ملي. اما آن‌چه كه در سال‌هاي آغازين سده بيست‌ويكم سبب شد تا شنود، بيشتر از هر زماني ديگر از سوي دولت‌ها به كار گرفته شود،  بهانه مبارزه با تروريسم بود. در ديد اين دولت‌ها يكي از راه‌هاي پيشگيري از اقدامات تروريستي، گسستن ريسمان پيوند ميان تروريست‌ها با يكديگر يا با پشتيبانان و طرف‌داران آن‌هاست. براي گوشه راندن تروريست‌ها و يا شناسايي آن‌ها، قانون‌گذاران اختيارات گسترده‌اي به دولت‌ها در زمينه ضبط مكالمات و كنترل نامه‌ها داده‌اند.(مصطفي اسکندري، 1390، 80-77).

1-3. شيوه‌هاي رهگيري و شنود مكالمات

به طور كلي شنود يا رهگيري مكالمات تلفني افراد به سه روش صورت مي‌گيرد:

الف: شنود از طريق تلفن‌هاي بي‌سيم معمولي: اين روش از قديمي‌ترين روش‌هاي غير حرفه‌اي استراق سمع بوده و با سهولت انجام مي‌گيرد. حتي گيرنده‌هاي راديويي AM خانگي نيز قادر به انجام اين امر مي‌باشند و مي‌توان صداي شخص استفاده كننده از تلفن بي‌سيم را شنود كرد. http://www. Fa. Wikipedia. org)

ب: شنود از طريق تلفن‌هاي معمولي ثابت: اين‌روش اگر چه در عصر حاضر چندان مرسوم نيست ولي با نصب تجهيزات جانبي و نصب مخفيانه ميكروفون كه قابل نصب در يك خودرو در نزديكي محل تلفن است و تعويض دهني گوشي قابل انجام بوده و مي‌شود به راحتي در حريم خصوصي ديگران وارد گرديد. در اين‌روش حتي در هنگام عدم استفاده از خط تلفن نيز  امكان شنود ميسر است.

ج: شنود از طريق شبكه تلفن‌همراه: امروزه استفاده از ابزارهاي ارتباطي سيار مورد استقبال بسياري از مردم قرار گرفته در کناراستفاده از اين وسايل تهديداتي هم وجود دارد که بايد از آن‌ها دوري کرد يکي از اين تهديدات شنود غيرمجاز از طريق تلفن همراه است که به وسيله دو قطعه در اين دستگاه مي‌توان اين کار را انجام داد. يکي سيم‌کارت که براي رديابي و شنود مي‌توان از آن استفاده كرد. دومين قطعه خود گوشي تلفن همراه است که به دو طريق نصب نرم افزار شنود و يا ارسال خودکار اطلاعات انجام مي‌گيرد. اين روش در طبقه‌بندي حرفه‌اي شنود قرار گرفته و پديده‌اي نو مي‌باشد. شنود و رهگيري در اين روش با استفاده از تجهيزات پيشرفته شنود صورت مي‌پذيرد. بدين گونه كه مي‌توان متن مكالمات تلفني را با استفاده  از تجهيزات مدرن شنود و ضبط نموده و حتي امكان شناسايي شماره‌هاي تماس گرفته‌شده توسط صاحب تلفن را نيز فراهم مي‌نمايد. يکي ديگر از از روش‌هاي شنود بعد از خاموش نمودن گوشي تلفن همراه است. اکثر مردم فکر مي‌کنند با استفاده از اين روش مي‌توانند جلوي شنود غيرمجاز را بگيرند، ولي نمي‌دانند که يکي از بهترين روش‌هاي شنود غيرمجاز همين روشي است که کاربر تلفن همراه خود را خاموش مي‌نمايد. به اين طريق که با خاموش نمودن گوشي و خاموش شدن صفحه نمايش تلفن به صورت خودکار (البته با تنظيماتي که قبلاً توسط فرد جاسوس اطلاعاتي روي گوشي صورت گرفته است) شروع به شماره گيري شماره‌هاي عناصر شنود که قبلاً در حفره‌هاي نرم افزاري ثبت شده‌اند را مي‌نمايد و به اين ترتيب به فرستنده‌اي مخفي براي شنود تبديل مي‌شود که حتي درآوردن باتري هم موجب از بين رفتن احتمال شنود نمي‌شود چون ممکن است يک باتري ديگر و کوچکتري در مدارات گوشي تعبيه شده باشد و عمل رساندن برق و انرژي به گوشي جهت شنود را فراهم نمايد.( محسني، همان، 324).

شيوه ديگر شنود از طريق تلفن همراه فعال نمودن ميکروفون آن است فعال کردن اين ميکروفون نيازي به برقراري تماس با گوشي مزبور و فعال شدن سيم کارت گوشي و يا حتي روشن بودن تلفن همراه ندارد. امروزه يکي از تجارت هاي پرسود براي شرکت‌هاي سازنده تلفن‌هاي همراه، فروش دستگاه‌هاي فعال کننده ميکروفون‌هاي تلفن‌هاي همراه و امکانات شنود اين ميکروفون‌هاي فعال شده مي‌باشد. اين دستگاه‌ها قابليت‌هاي به خريداران آنها مي‌دهد که با استفاده از آن مي‌توانند به‌راحتي، تلفن همراه شخص مورد نظر خود را به ميکروفون مخفي خود تبديل نموده و کليه مکالمات‌وي در محل کار، منزل و يا حتي در جمع دوستان را  به راحتي شنود نمايند. البته فعال کردن اين نوع سيستم، عموماً نياز به نصب نرم افزار مربوطه بر روي تلفن همراه افراد قرباني دارد که اين عمل ممکن است از طريق ارسال پيامک ، بلوتوث و ... انجام گيرد. قابليت اين سيستم جاسوسي، تنها محدود به شنود مکالمات محيطي نمي شود بلکه اين دستگاه‌ها قادربه دسترسي به تمامي بخش‌هاي تلفن همراه از قبيل يادداشت‌هاي شخصي، پيام‌هاي کوتاه ، ليست تماس‌ها و ... مي باشند. (به نقل از سايت: cyberpolice.ir. و.asriran.com)

بنابر اين مي‌توان گفت كه هر تلفن همراه با استفاده از اين تکنولوژي، يک جاسوس بالقوه مي‌تواند باشد که حتي در صورت خاموش بودن دستگاه تلفن همراه نيز مي‌تواند بسته به حساسيت ميکروفون خود ، امواج صوتي را از شعاعي از محيط خود، جذب و ارسال نمايد.

2-3. حرمت شنود مكالمات شخصي شهروندان

شنود مكالمات شخصي ديگران به هر صـورتي که باشد، دخـالت در حريـم خصـوصي ديـگران محسوب مي‌شود؛ هرچند امروزه در بسياري از جوامع اين عمل، معمول شده و به وسيله‌اي براي تهديد مردم و باج‌گيري از آنان تبديل شده و راهي براي اطلاع بر اسرار مردم و آبرو ريزي از آنان است.

اين عمل از نظر شرع مقدس اسلام، حرام است. در حقيقت در اسلام با حرام شمردن استراق سمع و بصر، راه‌هاي نقض حريم خصوصي و ورود به خلوت ديگران مسدود گرديده است. در روايات رسيده از پيشوايان معصومعليهم السلام اين عمل تحريم شده و يکي از عوامل هدر رفتن خون عامل آن معرفي شده است: امام صادق (ع) در اين زمينه فرموده‌اند:«أَيمَا رَجُلٍ‏ اطَّلَعَ‏ عَلَي قَوْمٍ فِي دَارِهِمْ لِينْظُرَ إِلَي عَوْرَاتِهِمْ فَرَمَوْهُ فَفَقَئُوا عَينَيهِ أَوْ جَرَحُوهُ فَلَا دِيةَ لَهُ.»«هر مردي که بر قومي در داخل منزل آنان سرک بکشد تا به چيزهاي مخفي نگه‌داشته شدة آنان نگاه کند و آنان به طرف او تيري بيندازند و چشم او را کور کنند، يا او را مجروح کنند، براي او ديه‌اي نيست (کليني، همان، 7، 291).

اما گوش کردن به صحبت‌هاي ديگران و يا شنود مکالمات تلفني آنان، اگر به قصد تجسس در اسرار يا عيوب ديگران باشد، به‌ طور قطع، مشمول حرمت تجسس مي‌شود، ولي در صورتي که به منظور تجسس در عيوب ديگران نباشد؛ گرچه مشمول حرمت تجسس نيست، اما بر اساس برخي روايات اين عمل نيز حرام است؛ همان‌گونه که رسول خدا (ص) فرمود:«مَنِ‏ اسْتَمَعَ‏ إِلَي‏ حَدِيثِ‏ قَوْمٍ‏ وَ هُمْ لَهُ كَارِهُونَ يصَبُّ فِي أُذُنَيهِ الْآنُكُ إِلَي يوْمِ الْقِيامَةِ.» «کسي که گوش دهد به سخنان قومي و آنان دوست نداشته باشند، در روز قيامت در گوش‌هاي او [کسي که استراق سمع کرده] سُرب [داغ] ريخته مي‌شود.» (ابن بابويه، 1362،1، 109).

4. استفاده از تراشه‌هاي ميكرو الكترونيكي

تراشه، قطعه الكترونيكي بسيار كوچكي است كه قابليت برنامه‌ريزي‌شدن و ارسال دريافـت و فناوري كوچك‌كردن ابعاد تراشه‌هاي كامپيوتري، روند اين تكنولوژي به سمت ساخت قطعات كوچكتر با فضاي قابل برنامه‌ريزي بيشتر حركت نمود. پديده كاشت تراشه‌هاي ميکرو الکترونيکي در بدن انسان براي دريافت اطلاعات مختلف از جمله اطلاعات پزشكي سال‌هاست كه ظهور كرده و مرتب روبه گسترش است. اما اين دستاورد ارزشمند زمينه مناسبي را براي تجاوز به حريم خصوصي افراد و دستيابي به اطلاعات كاملاً محرمانه و شخصي آنان براي اهداف غير پزشكي و غير علمي مهيا ساخته است.( www.iran-ieee.com)

سي‌سال پيش تراشه كاشت شده در بدن يك سانتي‌متر و با اشعه ايكس قابل تشخيص بود. اما اين تراشه‌ها امروز به قدري كوچك‌اند كه به قسمت‌هاي مختلف بدن توسط عمل جراحي يا شليك‌هاي مخفيانه بدون اينكه شخص متوجه آن شود وارد بدن شده و غير قابل شناسايي و درآوردن مي‌باشد. بدين ترتيب فرد تراشه گذاري شده با كمك ماهواره درتمام نقاط جهان مورد رديابي قرار مي‌گيرد. روش نظارت الكترونيكي مي‌تواند به طور هم‌زمان ميليون‌ها نفر را اداره و دنبال كند. (محسني، همان،329، به نقل از:.privacyinternational.org)

از ديگر موارد نقض حريم خصوصي با فناوري‌هاي نوين مي‌توان به انگشت نگاري، تصويربرداري از شبكه و رنگ چشم، صدانگاري و تصاوير ديجيتالي كه به صورت الكترونيكي ذخيره مي‌شوند؛ كارت شناسايي الكترونيكي، آزمايش خون، جراحي، معاينه اندام‌هاي داخلي و شستشوي معده اشاره كرد.

نتيجه‌گيري

هرچند با پيدايش و گسترش پديده نوظهور فناوري اطلاعات وارتباطات امكان دسترسي سريع به اطلاعات، پردازش و انتشار داده‌ها و همچنين ارسال نامه‌هاي الكترونيكي، دريافت خدمات، آموزش و تجارت از طريق شبكه‌هاي به‌هم متصل رايانه‌ي، از جمله اينترنت، فراهم آمده است در عين حال سوء استفاده ا ز اين امكانات ارزشمند مخاطرات و پيامدهاي جدي در زمينه‌هاي مختلف – از جمله نقض «حريم شخصي»- را در پي داشته است. پيشرفت فناوري اطلاعات و ارتباطات و سهولت استفاده از اين امکانات موجب شده است تا تجاوز به حريم خصوصي افراد به سرعت رشد نمايد. لذا اين نوع تكنولوژي‌ها، به‌جاي آن‌كه در خدمت به بشريت قرار گيرند و وسيلة آرامش او را فراهم آورند، تبديل به تهديدي جدّي بر ضدّ او شده‌اند. امروزه با كمال تأسف مشاهده مي‌شود كه افرادي زيادي قرباني استفاده نابجا از اين تكنولوژي مي‌شوند و هر از گاهي، آبرو و حيثت عده‌اي به بازي گرفته مي‌شود. فيلم‌هاي منتشر شده در اينترنت، سي‌دي‌ها، بلوتوث‌ها و امثال آنها مواردي هستند كه خصوصي‌ترين روابط افراد را به نمايش مي‌كشند و حتي مي‌توانند به فروپاشي خانوادة قربانيان بينجامند. نگراني انسان‌ها از تجاوز ديگران به حريم شخصي و دست‌يابي آنان به اطلاعات شخصي ايشان، يا نظارت بي‌مورد بر اعمال و رفتار يا تفكرات آن‌ها موجب سلب آسايش، آرامش و امنيت ايشان مي‌شود. چرا كه نقض حريم خصوصي ديگران در واقع يك اقدام توهين آميز نسبت به شرافت بشري قلمداد شده و ورود در زندگي خصوصي افراد، شرافت فردي، حيثيت و تماميت افراد را نابود مي سازد. بنابراين  در عصر حاضر مي‌توان با استفاده از فناروي‌هاي نوين امروزي حريم خلوت و پناهگاه امن ديگران را با سرقت و افشاي اطلاعات شخصي، شنود ورهگيري مکالمات تلفني، بررسي، بازخواني وتوقيف نامه‌هاي الكترونيكي و ارتباطات اينترنتي، انتشار فيلم و تصاوير جنسي وقيح و نمايش صحنه‌هاي خارج از نزاكت، جمع‌آوري اطلاعات با روش‌هاي پنهاني و متقلبانه فرو ريخت.