تحلیلی از روزنامه هشت صبح  با عنوان دوسالگی سقوط؛ حاکمیت طالبانی و بحران‌هایی که در کمین هستند.

دو سال قبل در چنین روزی جنگ‌جویان طالبان بدون هیچ جنگی وارد کابل شدند. محمد‌اشرف غنی، رییس جمهور پیشین، با چرخ‌بال‌های ارتش، ارگ ریاست جمهوری را ترک کرد. طالبان با حضور در ارگ، اعلام «پیروزی» کردند. سپس ملا عبدالغنی برادر، از رهبران طالبان، با نشر پیامی ویدیوی از قطر، گفت که هیچ‌گاه تصور نمی‌کرد این گروه با چنین شیوه‌ای‌ افغانستان را تحت کنترل خویش درآورد. با این حال حامد کرزی، رییس جمهور پیشین افغانستان، گفت که طالبان به‌عنوان بخشی از یک توافق، وارد کابل می‌شدند، اما خروج اشرف غنی، آن را برهم زده است. طالبان اما در این مدت تمام آزادی‌های اساسی شهروندان، قانون اساسی و سایر قوانین نافذه، سازوکارهای حقوقی و ساختارهای انتخابی را در کشور از بین برده‌اند. این گروه با صدور و اجرای بیش از ۵۰ فرمانی منع‌کننده، دختران و زنان را از همه عرصه‌های زنده‌گی جمعی حذف کرده و در ایجاد دولت فراگیر، رعایت حقوق بشر و عدم از استفاده از خاک افغانستان علیه کشورهای منطقه، گام‌های عملی برنداشته‌ است. سلطه مجدد این گروه، افغانستان را در کانون بحران بشری، سیاسی، امنیتی و اقتصادی فرو برده است.

دو سال قبل، در ۲۴ اسد ۱۴۰۰، جنگ‌جویان طالبان به حاکمیت نظام بیست‌ساله که براساس دموکراسی و برگزاری انتخابات شکل گرفته بود، نقطه‌ پایان گذاشتند. گروهی از جنگ‌جویان طالبان، بعد‌از‌ظهر ۱۵ آگست ۲۰۲۱، پس از آن‌که گفته شد اشرف غنی‌ افغانستان را ترک کرده، داخل ارگ ریاست جمهوری شدند. حمدالله مخلص و صلاح‌الدین ایوبی، از فرماندهان طالبان بودند که وارد ارگ شدند و در مصاحبه با تلویزیون الجزیره، از برگشت مجدد این گروه به قدرت خبر دادند. محمد‌اشرف غنی، رییس جمهور و سرقوماندان اعلای قوای مسلح که پیش از آن، از ایستاده‌گی و مقاومت در برابر طالبان سخن می‌زد، بدون هیچ اطلاعی به مردم افغانستان، کشور را ترک کرد. در آن روز چشم‌ها به ‌سوی هزاران نیروی تا به دندان مسلح امنیتی دوخته شده بود تا از کابل در مقابل هجوم طالبان دفاع کنند، اما آن نیروها دیگر فرماندهی نداشتند.

پس از اعلام حضور طالبان در ارگ ریاست جمهوری، ملا عبدالغنی برادر که در آن زمان مسوولیت ریاست دفتر سیاسی طالبان را در قطر برعهده داشت، از دوحه با نشر پیامی ویدیویی، تسلط این گروه بر افغانستان را تبریک گفت. او در آن نوار تصویری گفت که تصور نمی‌کرد طالبان به این «زودی و به چنین شیوه‌ای» افغانستان را تحت کنترل خویش در‌آورند. در تصویر دیده می‌شود که عبدالسلام حنفی، معاون اداری کنونی ریاست‌الوزرای این گروه و شماری از مقام‌های دیگر طالبان، نیز حضور دارند.

با این حال حامد کرزی، رییس جمهور سابق افغانستان، گفت که او از طالبان خواسته تا برای جلوگیری از هرج‌ومرج وارد کابل شوند. آقای کرزی افزود که خروج اشرف غنی از ارگ ریاست جمهوری، برنامه‌ای را که براساس آن طالبان به‌عنوان بخشی از یک توافق وارد کابل می‌شدند، برهم زده است. آقای کرزی گفت که یک روز قبل از سقوط افغانستان به ‌دست طالبان، با آقای غنی و عبدالله عبدالله، رییس شورای عالی مصالحه حکومت پیشین، ملاقات کرده بود. به گفته او، قرار بود به تاریخ ۱۵ آگست ۲۰۲۱، با یک هیات ۱۵ نفری به دوحه برود و روی مشارکت قدرت با طالبان گفت‌وگو کند.

آقای کرزی گفت که ساعت ۲:۴۵ بعد‌از‌ظهر آگاهی حاصل کرد که اشرف غنی کشور را ترک کرده است. او افزود که پس از آن تلاش کرد با وزیران دفاع و داخله و فرمانده امنیه کابل تماس بگیرد، اما همه آنان کابل را ترک کرده بودند. به گفته آقای کرزی، معاون قطعه محافظتی آقای غنی با او تماس گرفته و از او خواسته که به ارگ برود و اداره امور کشور را به ‌دست بگیرد، اما وی آن را نپذیرفته و ترجیح داده است که با ارسال پیامی ویدیویی از حضور خود در افغانستان سخن بگوید. دو روز پس از سقوط کابل توسط طالبان، رهبری این گروه با یک فروند هواپیمای نیروی هوایی قطر، به میدان هوایی قندهار انتقال داده شدند. آن هواپیما به ‌شمول ملا برادر، ۱۰ تن از اعضای رهبری این گروه را به افغانستان منتقل کرد.

همزمان با سلطه طالبان، مقام‌های امریکایی اعلام کردند که هشت‌ هزار سرباز را برای تخلیه کارمندان سفارت امریکا، شهروندان و همکاران افغان این کشور، به کابل فرستاده است. آن نیروها در کنار نیروهای هم‌پیمانان غربی این کشور، مسوولیت تامین امنیت میدان هوایی کابل را در زمان تخلیه برعهده داشتند. طالبان اما پس از برگشت دوباره به قدرت، به تعهدات خود در قبال توافق‌نامه دوحه مبنی بر رعایت حقوق اساسی شهروندان و حقوق زنان عمل نکرده‌ و به ‌شمول قانون اساسی افغانستان، تمام سازوکارهای قانونی و حقوقی دولت پیشین را از بین برده‌اند.

طالبان در نخستین روزهای سلطه بر کابل، قانون اساسی دولت پیشین را ملغا اعلام کردند. ملا هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان، دستور داده که قوانین ساخته بشر برای این گروه قابل قبول نیست و آنان در افغانستان «شریعت» را تطبیق می‌کنند. افزون بر این، مولوی عبدالکبیر حیدر، معاون وزارت عدلیه طالبان، در یک نشست خبری گفت که افغانستان نیاز به قانون اساسی ندارد. او افزود که آن‌ها مشکلات مردم را براساس توصیه‌های فقهی حل‌و‌فصل می‌کنند. این مقام طالبان تاکید کرد در حضور «امیرالمومنین» نیاز به فعالیت احزاب سیاسی نیز نیست. افغانستان در حال حاضر تنها کشوری در جهان است که فاقد قانون اساسی و سازوکارهای تدوین‌شده حقوقی است.

این گروه در دو سال گذشته شورای ملی، شوراهای ولایتی، کمیسیون‌های انتخاباتی، کمیسیون‌ مستقل حقوق بشر و شماری از نهادهای دیگر دولتی را که با سازوکارهای تدوین قوانین و انتخابات سروکار داشتند،‌ ملغا و آن‌‌ها را غیرضروری توصیف کرده‌اند.

در همین حال، به گفته سازمان ملل متحد طالبان در جریان کمتر از دو سال بیش از ۵۰ فرمان محدود‌کننده علیه دختران و زنان افغانستان صادر کرده‌اند. ریچارد بنت، گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل متحد در امور افغانستان، پیش از این در گزارشی گفته است که طالبان با اعمال تبعیض گسترده و سیستماتیک علیه زنان و دختران در افغانستان، استقامت و توانایی آنان را از بین برده‌اند. طبق این گزارش، طالبان از سپتامبر ۲۰۲۱ تا می ۲۰۲۳، بیش از ۵۰ فرمانی را صادر کرده‌اند که حقوق زنان، آزادی رفت‌وآمد، طرز لباس پوشیدن، سلوک و رفتار، دسترسی به آموزش، اشتغال، صحت و عدالت را برای زنان محدود کرده است.

در حال حاضر براساس فرمان‌های محدود‌کننده طالبان، دختران از آموزش بالاتر از صنف سوم تا مقاطع مختلف تحصیلی و همچنان از حق کار محروم شده‌اند. طبق دستور طالبان، زنان حق کار در نهادهای داخلی و خارجی را ندارند و از ادامه کار در سازمان ملل متحد نیز محروم شده‌اند. آخرین دستور منع‌کننده طالبان علیه زنان سبب شده که همه آرایشگاه‌های زنان بسته شود و بیش از ۶۰ هزار زن شوند. در تازه‌ترین مورد، دید‌‌بان حقوق بشر گفته است که سرکوب شدید طالبان، افغانستان را به بحران بشری و نقض گسترده حقوق زنان فرو برده و میلیون‌ها تن در این کشور، در تهدید به سر می‌برند. به گفته این نهاد، وضعیت حقوق بشری تحت سلطه طالبان «کابوس حقوق بشری» است.

طالبان در دو‌ساله‌گی گذشته تامین امنیت که آن را مهم‌ترین دستاورد خود می‌دانند، ناکام بوده‌اند. براساس یافته‌های روزنامه ۸صبح، در این مدت ۸۸۱ تن در ۵۷ حمله داعش در افغانستان کشته و یک ‌هزار و ۴۹۲ تن زخمی شده‌اند. همچنان سازمان حقوق بشری رواداری در تازه‌ترین گزارش خود گفته است که تنها در شش ماه نخست‌ سال جاری میلادی بیش‌ از ۵۰۰ تن در حمله‌های داعش و قتل‌های هدف‌مند طالبان کشته و زخمی شده‌اند.

براساس گزارش‌ها طالبان در عرصه حکومت‌داری خوب نیز به وعده‌های خود عمل نکرده‌اند. این گروه، افزون بر تقسیم اداره‌های دولتی میان اعضای این گروه به‌عنوان «غنمیت»، اکثریت کادرهای متخصص، مسلکی و دانش‌آموخته را برکنار و به ‌جای آن‌ها جنگ‌جویان خود را مقرر کرده است. همچنان شمار زیادی از فرماندهان این گروه، توسط نیروهای خودشان به‌صورت بالفعل در فساد اداری بازداشت شده‌اند.

این گروه در ایجاد دولت فراگیر که از خواسته‌های اساسی مردم افغانستان و جامعه جهانی است، نیز گامی موثر برنداشته‌ است. اعضای رهبری طالبان بارها اعلام کرده‌اند که حکومت آنان همه‌شمول است و این گروه نیاز به رهبران سیاسی و دولتی نظام جمهوری ندارند. در ۲۴ ماه گذشته، اکثریت مطلق کشورها به ‌شمول سازمان‌های بین‌المللی از طالبان خواسته‌اند که دولت فراگیر ایجاد کنند.

طالبان در این مدت به رغم فشارهای گسترده جامعه‌ جهانی و ابراز نارضایتی مردم، به سرکوب مخالفان، منتقدان و نفی آزادی‌های اساسی شهروندان ادامه داده‌اند. این گروه، در جریان دو سال گذشته به‌شدت زنان و دختران معترض را که برای تامین حقوق و عدالت به خیابان آمده‌اند، سرکوب، شکنجه و بازداشت کرده و به گفته برخی از نهادهای حقوق بشری مورد تجاوز جنسی قرار داده‌اند.

این گروه در امضای توافق‌نامه دوحه با ایالات متحده تعهد کرده‌اند که روابط خود را با القاعده و سایر گروه‌های تروریستی منطقه قطع می‌کنند، اما براساس گزارش‌ها ایمن‌ الظواهری، رهبر پیشین شبکه القاعده، در یکی از مهمان‌خانه‌های سراج‌الدین حقانی،‌ سرپرست وزارت داخله این گروه، در شیرپور کابل در حمله ‌هوایی امریکا کشته شده است. براساس گزارش شورای امنیت سازمان ملل متحد، طالبان روابط خود را با بیش از ۲۰ گروه تروریستی منطقه‌ای و بین‌المللی حفظه کرده‌اند. علاوه بر این، تازه‌ترین یافته‌های ۸صبح نشان می‌دهد که افغانستان همچنان قلمرو جهادگرایان خارجی به ‌شمول داعش و القاعده است.

همزمان با تهدیدات امنیتی و افزایش نگرانی‌های منطقه‌ای از حضور جنگ‌جویان مخالفان دولت‌های کشورهای همسایه در خاک افغانستان، بحران بشری و اقتصادی نیز این کشور را در لبه پرتگاه قرار داده است. براساس اعلام نهادهای کمک‌کننده در حال حاضر کسانی که به کمک فوری سازمان ملل متحد نیاز دارند، به مرز ۳۰ میلیون تن رسیده‌اند. سازمان ملل متحد اعلام کرده است که اگر به این تعداد از شهروندان افغانستان مواد غذایی کمک نشود، در اثر گرسنه‌گی و فقر شدید از بین خواهند رفت. سازمان کمک‌رسان اسلامی با نشر گزارشی گفته‌اند که حدود ۲۰ میلیون تن در افغانستان به‌طور مرتب گرسنه به‌ خواب می‌روند. برنامه‌ جهانی غذا نیز تاکید کرده که از ۱۰ تن، ۹ تن در این کشور به غذای کافی دسترسی ندارند.

طالبان در این مدت نتوانسته‌اند بر بحران اقتصادی در کشور فایق آیند. علاوه بر سرازیر شدن میلیاردها دالر کمک‌های خارجی، ماهانه بیش از ۱۵۰ میلیون دالر ایالات متحده به کشور می‌فرستد، اما آمار فقر و گرسنه‌گی براساس اعلام نهادهای جهانی رو به‌ افزایش است. همچنان دست‌کم در هر روز یک‌ تن در نتیجه فقر و بیکاری، در کشور دست به خودکشی می‌زند.

گفتنی است که طالبان بستر تمام فعالیت‌های آزاد سیاسی، رسانه‌ای و تجمع‌های اعتراضی را بسته‌اند و به هیچ کسی اجازه نمی‌دهند که خلاف این گروه د‌ر افغانستان فعالیت داشته باشد. افغانستان تحت حاکمیت این گروه، به بدترین مکان برای شهروندانش تبدیل شده که از ۱۵ آگست ۲۰۲۱ تا کنون میلیون‌های شهروند کشور را ترک کرده‌ و شماری از آن‌ها در آب‌ها و مرزهای کشورها جان داده‌اند. پس از دو سال، طالبان حکومت خود را سرپرست می‌خوانند و از سوی هیچ کشوری به رسمیت شناخته نشده است. علاوه بر این، جبهه مقاومت ملی، جبهه آزادی و چندین جبهه نظامی دیگر علیه این گروه در دو سال گذشته جنگیده‌اند و هم اکنون جنگ‌جویان این گروه با نیروهای جبهه مقاومت ملی در ولایت بدخشان در نبرد به سر می‌برند.

منبع: روزنامه 8 صبح