چکیده

یکی از جرائم رو به رشد که تمامی ملت ها و دولت ها را به مبارزه وامی دارد جرم قاچاق مواد مخدر است.  جامعه¬ای جهانی بیش از یک قرن است که به صورت مکتوب و غیر مکتوب مبارزات شان را علیه مواد مخدر آغاز و هم اکنون قاچاق بین المللی مواد مخدر به عنوان یک جرم سازمان یافته¬ی بین المللی با خصیصه فراملی مورد شناسایی جامعه جهانی قرار گرفته و برای مقابله با آن قواعد و مقررات بین المللی پیش بینی گردیده است. همانگونه که قانون گذار افغانستان بیش از نیم قرن است که برای مبارزه با مواد مخدر راهکارهای عملی، و قانونی را در قوانین مختلف ارائه داده است.

واژه گان کلیدی: تولید مواد مخدر، ماده روان گردان، سوء مصرف، قاچاق، مبارزه، اسناد بین المللی، قوانین افغانستان

مقدمه

یکی از مهم ترین آسیب های که جامعه¬ی بشری را در دراز نای تاریخ خود با چالشهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و  سیاسی رو برو کرده، مواد مخدر و گسترش روز افزون جهانی تولید، قاچاق و سوء مصرف این مواد مرگ آفرین است. اقدامات بین المللی و منطقهای در زمینه مبارزه با مواد مخدّر، مؤید این واقعیت است که مواد مخدّر خطر ناکتر از بمت اتم، کشورها را آسیب پذیر نموده است. و این آسیب پذیری همچنان پرشتاب  ادامه خواهد داشت.  بسیار روشن است که هیچ کشوری (با همه هزینههای مالی و انسانی و علیرغم سیاستهای سختگیرانه و سرکوبگرانه) به تنهایی قادر به حل این محضل نخواهد بود. تنها راهی که این مبارزه پرخطر را به ثمر برساند، همکاری، هماهنگی و همدلی صادقانه دولت ها و کشورها، اراده استوار جامعه¬ای جهانی در یک اقدام جمعی نسبت به نابودی این آفت ملّی و فراملّی، و ارایهای راهکارهای مناسب حقوقی برای پیشگیری و نابودی پدیده قاچاق مواد مخدر، و هماهنگی قوانین داخلی کشورها با قوانین فراملّی در در جهت مبارزه با قاچاق مواد مخدر در سطح جهانی است.

مقاله حاضر قاچاق مواد مخدر را به عنوان مهمترین جرایم مبتلابه  در سطح ملی و بین المللی مهم دیده و مسئولیت بین المللی کشورها را به منظور مبارزه با این معضل بین المللی با توجه به کنوانسیونهای سه گانه: کنوانسیون واحده 1961 نیویورک، کنوانسیون مربوط به مواد روانگردان مصوب 1971 وین، و پروتکل 1972، وکنوانسیون سازمان ملل متحد برای مبارزه با قاچاق مواد مخدّرو مواد روانگردان 1988م.، در مورد مواد مخدر به بحث گرفته است..  علت بررسی کنوانسیونهای سه گانه بدان خاطر است که کنوانسیون ها در واقع بازتاب اراده کشورها و ملت¬ها است .

الف) مفهوم مواد مخدر

با نگاهی نه چندان عمیق در زبان فارسی، به چیزی که ایجاد سستی و رخوت کند  "مخدّر "گفته میشود. و اکثریت فرهنگهای لغت علیرغم اختلاف درتعبیر، در این باره اختلافی ندارند که به برخی از این تعریفات اشاره می شود:

مخدّر(مُ خ دِ) سُست کننده، آنچه اعصاب را سست و بی حس می کند. چیزی که باعث سُستی و کندی در بدن میگردد. مواد مخدّر به داروهای اطلاق می گردد که سبب رخوت و سستی گردد چون هروئین، تریاک، کوکائین و غیره که در طب برای بی حسی و کاهش احساس درد به کار آید، و مصرف مکرر و غالب آنها موجب اعتیاد، و دوام استعمال مخدّرها موحب بروز نوعی جنون و اختلالات عصبی می گردد.

در اصطلاح لاتین (Narcotic) به کار می رود، پیداست که این اصطلاح نیز از نظر علمی صحت ندارد، زیرا عنوان Narcotic” “Narcose”” در مورد داروهای بی هوش کننده عمومی و بی حس کننده موضعی نیز به کار می رود از قبیل " اتر" و کلروفورم" همانگونه که اصطلاح "توهّم زا" هم مقرون به صحت نیست. داروهای که بر رفتار، هوشیاری، و یا خُلق و خو تأثیر می گذارند روانگردان نامیده می شوند. بدین معنا که تفکر، هیجانات و رفتار را متأثر میسازند.

داروهای غیر مجاز خیابان از قبیل هرویین و ماری جوانا، و ال. اس. دی(L.S.D) و هم داروهای مجاز مانند آرام بخشها و داروهای محرّک، و الکل، نیکوتین و کافئین در زمرهی این دسته از داروها به حساب میآیند.

چنین به نظر میرسد که ارائه تعریف واحد که در برگیرنده تمام انواع واقسام مواد مخدّر اعم از سستی زا، توان افزا و توهّم آور باشد، امر دشوار به نظر میرسد.

مفهوم اصطلاحی موادمخدر در حقوق افغانستان

قانون گذار افغانستان برای اولین بار در تاریخ 3/12/1369، قانون مبارزه علیه مواد مخدّر را طی پنجا و هفت ماده و هفت فصل به تصویب رسانید. در مادّه سوم از این قانون، تعریفی این چنین ارایه داد:

مواد مخدّر به مفهوم این قانون عبارت از "موادیست که استعمال آن اعتیاد را بار میاورد، تشوشات فکری، و عصبی و انحطاط اخلاقی ایجاد میکند، سبب بروض امراض صعب العلاج میشود، یا موجب بروز مشکلات صحی و اجتماعی در جامعه میگردد".

در نگاه قانونگذار افغانستان مواد مخدّر، فقط سُستی آفرین نیست، بلکه عنوان عامی است که مواد روان گردان در اصطلاح امروزین و حتی مواد اولیه را که در ساخت مواد مخدّر به کار می رود، شامل می شود. آنگونه که در ماده چهارم از قانون مبارزه علیه مواد مخدّر با صراحت بیان می دارد: مواد مخدّر در این قانون قرار ذیل میباشد:

1-    تریاک: مانند کوکنار و جمیع مشتقات آن .

2-    چرس: مانند حشیش و جمیع مشتقات.

3-    سایر مواد مخدّره و مشتقات کیمیاوی آن که شریعت حرام پندارد، و در جدول مرتبه مقاوله کنوانسیون بین المللی مواد مخدّره از آن بنام ادویه سیکواکتیف  یاد شده است.

این تعریف در قانون مبارزه علیه مواد مخدّر مصوب 20/5/1421 ه ق. و در قانون مبارزه علیه مواد مخدّر مصوب 1382 در همان مادّه سوم، عینا به چشم می خورد.

مفهوم اصطلاحی مواد مخدر در اسناد بین المللی

اسناد بین المللی در باره مواد مخدّر از تعداد انگشتان فراتر نمی رود. مهمترین توافقات که تاکنون به تصویب رسیده و مورد قبول و پذیرش هیئت کنترل بین المللی مواد مخدّر سازمان ملل متحد و دیگر کشورها قرار گرفته سه کنوانسیون بیشتر نیست که عبارتند از:

•      معاهده واحده 1961، نیویورک. این کنوانسیون، دارای یک مقدمه، 51 ماده و چهار فهرست ضمیمه میباشد. و به عنوان یک معاهده، جانشین نُه معاهده قبلی گردیده است.

•      کنوانسیون مربوط به مواد روانگردان مصوب 1971وین، که تا سال 1992، یکصدو نُه کشور با امضاء خودشان آن را عملا پزیرفته اند.

•      پروتکل اصلاحی 1972م، که به عنوان مکمّل و اصلاح قرارداد 1961، مورد وفاق قرار گرفته است.

•      کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مبارزه با قاچاق مواد مخدّر و داروهای روانگردان مصوب 1988 میلادی.

 اسناد بین المللی عموما در مورد تعریف مواد مخدّر ساکت است، و راجع به شناسایی مواد مخدّر همان معنا و مفهومی را ارائه می دهد که مصادیق آن در جدول(3،2،1و4) منضمه قانون مصوب 1988م، قابل درک و فهم است. در واقع می توان گفت که در متون بین المللی، مواد مخدّر امر تعریف ناشده است. و به صورت مصداقی در جدول مندرجه در کنوانسیون بیان گردیده است. چنانچه درکنوانسیون سازمان ملل متحد برای مبارزه با قاچاق مواد مخدّر و داروهای روان گردان مصوب کنفرانس 20 دسامبر 1988، درمادّه (1) بند س بیان می داردکه:

Narcotic Drug= Any of the Substances in Schedules 1 and 11, of the 1961 convention Whether Natural or S ynthetic.

 "«مواد مخدّر» به معنای هریک از مواد طبیعی و یا ترکیبی مشروحه درجداول 1 و2 کنوانسیون واحد مربوط به مواد مخدّر، 1961، و پروتکل اصلاحی آن مصوب 1972 می باشد.

تعریف مادّه روان گردان:

مواد روانگردان، اصطلاح مواد مخدر را نیز با رویکرد علمی پوشش میدهد، سه واژه ترکیبی، توصیفی و ترجمه فارسی اصطلاح انگلیسی “Psychotropic Substances” است که در لغت نامه بزرگ وبسترز، دایرة المعارفها و و لغت نامه¬های تخصصی انگلیسی زبان به داروهای اثر گذار روی مغز “drugs acting on mind” معنا شده است.

در کنوانسیون 1988، بند( ط (از مادّه (1) در مورد تعریف مواد روان گردان مقرر میدارد:

Psychotropic Substance= Any Substance Natural or Syntheric of any natural material in S chedules 1,11,111,1v, of the 1971, Convention.

"داروهای روان گردان" به معنای هر گونه مادّه طبیعی و یاترکیبی و یا هرگونه مادّه طبیعی مندرج در جداول 1، 2، 3، و 4 کنوانسیون داروهای روان گردان مصوب 1971 می باشد.

اصطلاح روان گردان از مفهوم وسیع تری برخوردار است، جسم را از نظر لغوی در بر نمی گیرد، مضافا آنکه از حیث ترکیبات شیمیایی نیز متنوع بوده و از منابع طبیعیی مختلفی بدست می آید.

آنگونه که بیان گردید؛ میثاق های بین المللی هیچکدام تعریفی مشخصی از مواد مخدّر غیر از بیان مصادیق مندرج در جدولها، ارائه نداده است. هرچند از نظر تاکید و تکیه کنوانسیونها برنوع خاص از مواد مخدّر هرکدام با دیگری جداییهای دارند که درآینده به آن خواهیم پرداخت.

ب) مفهوم قاچاق مواد مخدر

«قاچاق» واژهای ترکی است. در لغت به معنای بٌرده، ربوده و در اصطلاح به معنای حمل و نقل و فروش اشیای ممنوع بدون اجازه دولت است. به هرآنچه که ورود آن به کشور، و یا از طرف دولت ممنوع است، اطلاق میگردد. قاچاقچی کسی است که مال التجاره ممنوع الورود، یا ممنوع المعامله را بدون کسب اجازه از دولت و یا بدون پرداخت حقوق و عوارض گمرک وارد کند یا بفروشد، آ نکه کالا از بیراهه گذراند. قاچاق کردن: متاعی را پنهان وارد کشور کردن ونپرداختن عوارض گمرکی آن.

قاچاق مواد مخدر در قوانین کشورها مفهوم روشنی ندارد. در تعریف قاچاق همچون دیگر تعاریف نمی توان به تعریف واحدی دست یافت. در عین حال به تعاریفی که در فرهنگ ها اشاره رفته است گذری داریم: در برخی از فرهنگها چنین آمده است: کاری برخلاف قانون که پنهانی انجام شود؛ متاعی که معامله یا ورود آن به کشور ممنوع است.

از دیدگاه سازمان جهانی گمرک(W.C.O)، قاچاق عبارت است از تخلف گمرکی، شامل جابجایی کالا در طول یک مرز گمرکی به روش مخفیانه و بمنظور فرار از نظارت گمرکی.

برخی از نویسندگان تعریف روشن تری از قاچاق ارایه داده است: قاچاق عبارت است از« گریزاندن کالا، خدمات و انسان بصورت غیر مجاز و پنهان، از دید مأموران دولت جهت استفاده مادی یا غیر مادی با اراده و قصد قبلی بمنظور تضییع حقوق دولت و تضعیف حاکمیت. کالا و خدمات ممکن است ممنوعه و انحصاری و یا مجاز و غیر انحصاری باشد.

در اسناد و کنوانسیونهای بین المللی 1961، 1971، و 1988 به جرایم کشت گیاهان مخدر، فروش، توزیع، تولید، عرضه و... عنوان « قاچاق» اطلاق شده است. ماده یک کنوانسیون 1961 آورده است«کشت یا هر داد و ستد مواد مخدر که بر خلاف هدف های این قرارداد انجام شود.» در ماده یک کنوانسیون 1988 می گوید: « قاچاق به معنای جرایم مندرجه در بندهای 1و 2 ماده 3 این کنوانسیون می باشد.»  و این جرایم همان کشت و سایر جرایم مربوط به مواد مخدر می باشد. این کنوانسیون جرم قاچاق مواد مخدر را یک جرم سازمان یافته میداند.

دیکشنری انگلیسی (Websters New World Dictionary 1988 ) تحت عنوانSmuggle  چنین آورده است:1- To brinng into or take out of a country secretly under illegal conditions or without playing the required import or export duties.

(چیزی را) بطور مخفیانه یاتحت شرایط غیر قانونی یا بدون پرداخت عوارض واردات یا صادرات، به یک کشور وارد یا خارج کردن.

To bring take carry etc secretly or stealthily

آوردن، بردن، حمل کردن،.... بطور مخفیانه یا دزدکی.

ج) مبارزات بین المللی با مواد مخدّر با توجه به اسناد بین المللی

از نظر تاریخی تا سال 1900م، توجه چندانی در جهت مبارزه علیه مواد مخدّر در سطح جهانی به چشم نمی خورد، و معاهده شانگهای در فوریه 1909م، در چین، با حضور سیزده کشور)که بیشتر آنها در خاور دور دارایی فعالیت اقتصادی بودند و یا سرمایه گذاری تجاری کرده بودند(  با نظارت دولت آمریکا برای بررسی تجارت و توزیع  و مصرف مواد مخدّر در کشورهای دور و آسیا و تشکیل کمسیون بین المللی تریاک، اولین سند مکتوب مشترک دولتها و شروع همکاریهای بین المللی در زمینه  مبارزه با قاچاق و سوء مصرف مواد مخدّر تلقی می گردد. در این هنگام هیأت بین المللی تریاک، برای اولین بار به دنیا اعلام کرد که هردولت در محدوده قدرت خود تولید، فروش و توزیع مواد مخدّر را تحت کنترل دقیق قرار دهد.

در سال 1912م. کنوانسیون بین المللی تریاک در هاک Hague یا لاهه پایتخت هلند به تصویب رسید. و موافقت گردید که تولید، ساخت و توزیع مواد مخدّر مرفین و هروئین تحت کنترل قرار گیرد مصرف آن در غیر موارد پزشکی به کلی ممنوع اعلام شد. و نظارت بر اجرای موافقتنامه¬های مواد مخدّر به جامعه ملل واگذار گردید کمیته مشورتی در مورد قاچاق مواد مخدّر به وجود آمد و صدور مواد مخدّر منوط به درخواست کشور دیگر شد.

بعد از پایان جنگ جهانی اول فرصتی دوباره پدیدار شد تا جهانیان در موضوع مواد مخدّر راهی چارهی بیاندیشند. لذا درتاریخ 19/5/1925، معاهدهی در شهر ژنو، تصویب شد و در طی دو هفته دو نشست جهانی با شرکت شش دولت که همگی دارای مستعمرات در جنوب شرقی آسیا و چین بودند برگذار گردید. و نشست دیگر با شرکت سی و شش کشور انجام شد. و بر اساس آن کشورها تعهد سپردند تا در قوانین داخلی شان مجازاتی را برایی تجارت تریاک وضع کنند و سالانه آمار تولید و مصرف مواد مخدّر را به هیئت مرکزی دائمی کنترل مواد مخدّر ارائه دهند. این گردهمایی اثرات بزرگی بر محدودیت تریاک جهان به دنبال داشت بطوری که از  1934-1906 ذخیره تریاک جهانی تریاک از 42000 تن به 8000 تن کاهش یافت.

در سال 1936 کنفرانس دیگری برایی جلوگیری از داد و ستد غیر قانونی مواد مخدّر تشکیل و مقرر گردید برای برخورد با جنایتکاران، تمهیدات لازم اندیشیده شود. این کنفرانس در عمل چندان که مؤثر واقع نشد هرچند که در نظر گام بلندی به حساب می آمد.

تاقبل از جنگ جهانی دوم انبوهی از مکتوبات و قوانین بین المللی در باره کنترل تریاک و مشتقات آن وجود داشت. لیک همکاریهایی بین المللی کم و کمتر و قاچاق بین المللی بیشتر می شد. و کشورهای که وقوع یک جنگ تمام عیار را پیشبینی می نمودند شروع به تدارک تریاک و فرآوردههای تریاک مانند هروئین ومرفین می نمودند. بعد از جنگ جهانی دوم که سازمان ملل بوجود آمد دیری نپایید که مؤیدات و تشکیلات مجمع جهانی را در مورد جلوگیری از کشت و خرید، فروش، تهیه و مصرف تریاک مورد تأیید، و در تداوم آن کمسیونهای دیگری تشکیل گردید.

در سال 1946، کمسیون مواد مخدّر تشکیل گردید و داروهای جدیدی تحت کنترول قرار گرفت. کنوانسیون 1948 پاریس به باز شناسی مواد مخدّر جدید پرداخت. سال 1953پروتکل تریاک به تصویب رسید و کوشیده شد تا تولید تریاک را در سطح جهانی صرفا برای نیاز های علمی پزشکی تحت کنترل درآورد. از جمله توافقات به عمل آمده این بود که از میان کشورهای جهان فقط هفت کشور حق صادرات دارد که عبارت بودند از: بلغارستان، یونان، هند، ایران، ترکیه، اتحاد شوروی و یوگسلاوی. از میان کشورها صرفا 35 کشور عهدنامه را امضاء کردند و کشورهای دیگری که تولیدات داشتند از امضاء آن سرپیچی کردند. که عبارت بودند از: تایلند، برمه، لائوس، افغانستان و پاکستان. افغانستان خواهان صادرات تریاک بودند و مدعی بودند که 90 در صد کشاورزان شان از این طریق امرار معاش می‌نمایند. که این خواسته ها و فریادها در گوش هیچ کسی فرو نمیرفت.

در سال 1955، کمسیون مواد مخدّر از نیویورک به ژنو انتقال یافت. سرانجام در سال 1961 کار نسبتا مهمی در براندازی کنوانسیونهای دوازده گانه که از سال 1912 تاکنون انجام یافته بود، انجام شد و کنوانسیونهای قبلی به صورت معاهده واحده درآمد. و برای ضمانت اجرا و تسهیل امور هیأت بین المللی کنترل مواد مخدّر(International Narcotics Control Baord :NCB) تشکیل شد. از این تاریخ به بعد دیگر کنوانسیون‌ها نبود بلکه کنوانسیون واحد بود که جامعه جهانی و دولتها بایست به دان عمل می کردند. هشتاد کشور هم این معاهده را امضاء کردند. سال 1971، کنوانسیون دیگری پیرامون «مواد روان گردان» مصوب گردید. و به محصولات جایگزین تریاک تدابیری اندیشیده شد. در تاریخ 23/1/1972، معاهده ای بین المللی در لاهه به عنوان پروتکل اصلاحی کنوانسیون 1961، به تصویب رسید که هدف از آن تعهد کشورها به مبارزه علیه تجارت تریاک، و مواد روانگردان و محدود کردن آن به درمان پزشکی بود. سازمان ملل متحد برای مبارزه با قاچاق مواد مخدّر و داروهای روان گردان در تاریخ 20 دسامبر 1988، آخرین کنوانسیون را به تصویب رسانید.

د) واکنش کیفری کشورها در مورد قاچاق مواد مخدر به عنوان جرم بین المللی

جامعه جهانی (اعم از جامعه ملل و سازمان ملل متحد) از آغاز پیدایش تاحال بیشترین واکنش را در برابر جرایم بین المللی از خود به یادگار گذاشته است. بازتاب دولتها و کشورها در برابر جرایم بین المللی دارای پیشینه تاریخی است. از سالهای 1815 تا 1996( دوران 180 ساله) بیش از 24 جرم بین المللی در اسناد بین المللی و کنوانسیونها مطرح شده است که برخی آنها عبارتند از: قاچاق مواد مخدر، نسل کشی، استعمال غیر قانونی تسلیحات، جرایم علیه بشریت، برده داری، دزدی دریایی، تروریسم، هواپیماربایی،گروگانگیری، تخریب میراث فرهنگی، جرایم علیه امنیت حمل و نقل دریایی بین المللی، تخریب محیط زیست، سرقت مواد هسته ای، قاچاق نشریات مستهجن.

ه) ماهیت جرم بین المللی

از دیدگاه کنوانسیون ژنو جرم بین المللی عبارتست از: قتل عمد، شکنجه یا رفتار غیر انسانی، آزمایشهای بیولوژیک، فراهم آوردن موجبات عمدی زجرهای جسمی و روحی، حبس غیر قانونی، گروگانگیری، تخریب یا تصاحب اموال که توسط ضروریات جنگی توجیه پذیر نیستند.

جرایم بین المللی ویژگیها و خصوصیتهای دارند که از دیگر جرایم تفاوت مییابد:

عنصر بین المللی: Internaionalدر جرایم بین المللی همان فعل و ترک فعلی است که به طور مستقیم  و یا غیر مستقیم تهدید کننده صلح و امنیت بین المللی است و به دیگر بیان ارزشهای مشترک جامعه بین الملل و وجدان جمعی را مورد تهدید قرار میدهد. 

عنصر فراملّی: Transnational مقصود از این مؤلفه این است که جرم به گونهای است که مرزهای یک کشور را در مینوردد و منافع بیش از یک کشور را به خطر میاندازد.

عنصر دولت: State Actionopolicy ( نقش یا سیاست دولت)  منظور از این ویژگی این است که جرم با ویژگیهای یادشده توسط نمایندگان دولتها، مأمورین دولتی یا به عنوان بخشی از سیاست یا رویه دولت شکل می گیرد.

بدون تردید «قاچاق» با اانواع مختلف خودش)قاچاق زنان ، قاچاق کودکان، قاچاق اسلحه و قاچاق اعضایی بدن انسان (رفتار مجرمانه بین المللی است که منافع بین المللی را به خطر می اندازد.

از آنجا که قاچاق مواد مخدر یک جرم بین المللی و فراملّی است، دولتها به عنوان عضو و متعهد حقوق بین الملل، موظف هستند قوانین داخلی خود را با اسناد بین المللی تنظیم، و واکنش بین المللی تمام کشورها و دولتها را در پی داشته باشد.

قاچاق موا مخدر جرم بین المللی و هم از جرایم سازمان یافته بین المللی است.جرم سازمان یافته ممکن است ملّی و یا فراملّی باشد که توسط یک سازمان خاص با ساز و برگ خاص تحقق مییابد. امروزه قاچاق بین المللی به عنوان یکی از جرایم فراملّی سامان یافته، بصورت سازمانی با سلسله مراتب مشخص و امکانات و وسایل پیشرفته، مرزهای کشورها را در نوردیده، صلاحیت سرزمینی دولتها را نقض، و باعث به وجود آمدن جرایم دیگری از قبیل قتل، هواپیماربایی، ترور و قاچاق اسلحه در امتداد قاچاق مواد مخدر از مبدأ تا مقصد گشته است. جرم سازمان یافته توسط باندها و سازمانهای ملی و فراملّی انجام، امنیت و نظم عمومی کشورها را در مسیر ترانزیت نابود می نماید.

و) جرم سازمان یافته بین المللی

جرم سازمان یافته بین المللی عبارت است از "قدامات مجرمانه ای که توسط گروهها بصورت منسجم و متشکل معمولا به قصد سود و فایده مالی انجام می شود". به عبارت دیگر به تجمع نیرو، امکانات و قدرت مالی سازمان یافته برای فعالیتهای مجرمانه، جرم سازمان یافته گفته میشود.

 قاچاق مواد مخدر که توسط باندها و گروههای سازمان یافته انجام میگیرد یک جرم بین المللی است و خصیصه فراملّی دارد.

 ویژگی های جرم سازمان یافته:

•      وجود یک گروه سازمان یافته با تجهیزات و امکانات پیشرفته برای ارتکاب جرم.

•      به کارگیری از خشونت، تهدید یا فساد برای تأمین منافع یا کنترل  بازارها و مناطق.

•      شستشوی عواید نامشروع حاصل از جرم ( تطهیر پول) به منظور ارتکاب بیشتر جرم و تأثیر گذاری بر اقتصاد بازار.

از آنچه گفته آمدیم به این نتیجه میرسیم که قاچاق بین المللی مواد مخدر به عنوان یک جرم سازمان یافتهی بین المللی مورد شناسایی جامعه جهانی قرار گرفته و برای مقابله با آن قواعد و مقررات بین المللی پیش بینی گردیده است. و این مهم را در اهداف و متون کنوانسیونهای بین المللی مواد مخدر از قبیل معاهده واحد مربوط به مواد مخدر1961 با اصلاحیه آن. و کنوانسیون مربوط به داروهای روان گردان، مصوب1971، و بویژه کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مبارزه با قاچاق مواد مخدر و داروهای روان گردان مصوب کنفرانس مصوب 20 دسامبر 1988 به صورت آشکارا می توان دید.

در قسمت از مقدمه کنوانسیون 1988، خصایص و ویژگیهای منطبق با جرم سازمان یافته بین المللی بیان گردیده و به صراحت بیان می دارد قاچاق مواد مخدر، یک جرم سازمان یافته بین المللی است. در این زمینه اینگونه مقرر شده است: "بادرک روابط بین قاچاق مواد مخدر و سایر فعالیتهای سازمان یافته بزهکارانه که نظام اقتصادی را تضعیف و ثبات، امنیت و حاکمیت دولتها را تهدید می نماید، همچنین با درک این واقعیت که" قاچاق مواد مخدر جرمی بین المللی است که ریشه کن کردن آن مستلزم توجه فوری و از اولویت در جه یک برخودار میباشد، با آگاهی از اینکه قاچاق مود مخدر منابع و ثروتهای کلانی را که برای سازمانهای جناینتکار بیرون مرزی به دنبال داشته و آنها را قادر میسازد تا در ساختار دولتها، فعالیتهای مشروع تجاری و مالی و کلیه سطوح جامعه رخنه  نمایند،و... توجّه نمایند"

د) مبارزه با موادمخدر در قوانین افغانستان

قانونگذار افغانستان در قانون مبارزه علیه مواد مخدّر، مصوب 1382، فصل چهارم را به قاچاق مواد مخدّر اختصاص داده و از مفهوم قاچاق و جرم انگاری قاچاقِ تریاک، هروئین، مرفین، کوکائین، چرس و مشتقات کیمیاوی به تفصیل سخن رانده است و برای هرکدام، مجازات در نظر گرفته است.  و در تعریف قاچاق مقرر می¬دارد: « ماده بیست و چهارم:

1-    قاچاق مواد مخدر ممنوع میباشد. مرتکب، طبق احکام این قانون مجازات میگردد.

2-    تولید، پروسس، خرید و فروش، عرضه، تورید، صدور، نگهداشت حمل و نقل مواد مخدر بدون استیذان حکومت در این قانون به «مفهوم قاچاق» یاد میگردد.»

همانگونه که در قانون مبارزه علیه مواد مخدر، مصوب 1384، از ماده پانزدهم، مقرر می¬دارد: « شخصی که اعمال ذیل را بدون داشتن جواز یا اجازه نامه مندرج این قانون انجام دهد، مرتکب جرم قاچاق مواد مخدر پنداشته شده، مطابق احکام این قانون مجازات میگردد:

1-    زرع، تولید، توزیع، حیازت، استخراج، ترکیب، پروسس، عرضه، خرید، فروش، کمیشن کاری، ترافیک، حمل ونقل، تورید، صدور، اخفا، و تذخیر هرماده یا مخلوط حاوی یکی از مواد مندرج جداول شماره‌های (1،2 و 3) منضمه این قانون.

2-    عملکرد‌ها و فعالیت‌های مندرج جزء (1) این ماده در مورد هرماده کیمیاوی یا ماده اولیه مندرج جدول شماره (4) منضمه این قانون به منظور استعمال در زرع، تولید و ترکیب غیر قانونی مواد مخدر یا مواد بیهوش کننده.

مقنّن در تعریف نخست، تعریف مصداقی نموده است. و در تعریف دوم، نیز تعریف مصداقی است با این تفاوت که نداشتن جواز یا اجازه نامه را  در تحقق مفهوم قاچاق دخیل دانسته  اضافه براین که مواد مخدر و روانگردان  و پیش سازها را نیز باصراحت بیان داشته است.

بایست خاطرنشان کرد که مفهوم قاچاق به این گستردگی که در کنوانسیونها و قوانین مبارزه علیه مواد مخدر افغانستان مورد قبول نمی باشد و بایسته است که محدود به معانی متعارف گردد که همان وارد کردن، صادر کردن وحمل مواد مخدر بدون استیذان دولت است.

تعریف قاچاق در قانون انسداد قاچاق مصوب 22/ دلو 1348( دوران ظاهر شا) قاچاق عبارت است از ارتکاب یکی از اعمال ذیل:

الف ـ تورید(واردکردن) یا صدور اموال مجاز از طریق غیر معمول گمرکی یا بدون اسناد گمرکی، یا خرید و فروش یا نگهداشت، یا نگهداشت اموال مجاز بدون پرداخت محصول.

ب ـ تولید، تورید، صدور، خرید، فروش، نگهداشت و حمل و نقل اموال ممنوعه و اموال تحت انحصار دولت بدون اجازه مقامات صالحه.

ج ـ پرداخت محصول، عوارض گمرکی و حق الانحصار اموال مجاز به تغییر نوع یا جنس مال، یا به هر نحو دیگریکه متضمن کسر در عواید دولت باشد.

با توجه به مجموعه قوانین مربوط به تعاریف موردی قاچاق در موضوعات مختلفه و اتصال سیاق و مفاد و منطوق و تقریر متفاوت آنها به همدیگر و مطالعه تطبیقی به عمل آمده چنین استنتباط و نتیجه گیری می شود:

وارد کردن یا خارج کردن متقلبانه کالای موضوع حق و یا حقوق دولت یا کالای ممنوعه یا انحصاری، یا اظهار؛ واگذاری؛ حمل و نقل؛ نگهداری؛ عرضه و فروش؛ ساخت؛ تولید؛ تغییر مورد مصرف؛ دخل و تصرف؛ اقدام؛ صید؛ مخفی کردن؛ واسطه گی؛ تردد؛ استرداد یا هرگونه تقلب گمرکی ناقضِ قانون خاصِ محدودکننده آن؛ که بدون جواز دولتی انجام شود؛ قاچاق و یا در حکم آن محسوب می شود. 

راهکار عملی مباررزه با قاچاق ـ کنترل مرزها و گمرکات

امروزه کنترل مرزها از اهمیت خاصی برخوردار است. که هم در امنیت ملی و هم بین المللی نقش مهمی دارد. زیرا رد پای بیگانگان هموار در قاچاق مواد مخدر آشکارا مشهود بوده است. رئیس عمومی سارنوالی اختصاصی عدلی وقضایی مبارزه علیه مواد مخدر، از قاچاق مواد مخدر و دستگیری چند تن از اتباع بیگانه در افغانستان گذارش داد که: اسامی وینتر و لد ماریوس تبعه کشور آفریقای جنوبی که در قاچاق مقدار 4700 کیلوگرم هروئین در تاریخ 21/9/ 1385، در میدان هوایی بین المللی کابل دستگیر و به حکم نهائی محاکم با صلاحیت به مدت ده سال حبس تنفیذی و مبلغ پنجصد و پنجاهزار افغانی جریمه نقدی، و مصادره اجناس بدست آمده در هنگام تلاشی، خبر داد. و همچنین از دستگیری یک تن دیگر از اتباع آفریقای جنوبی به نام سالیو Saliou، با مقدار 924/1کیلو گرم هروئین، که در بکس( چمدان آهنی) جاسازی نموده بود، گزارش می¬دهد.  گزارش دیگر حاکی از این است که پاول اوریج بیدی کاهودی تبعه کشور گانا با مقدار 2500 کیلو هروئین در تاریخ 16/9/ 1384 دستگیر گردید. نامبرده اعتراف کرد که می خواسته این هروئین را در کشور چین منتقل نماید. همانگونه که «اوشی» نام فرزند هوس از کشور نایجریه در تاریخ 12/7/1384 با 204 کیلو گرام هروئین که به مقصد دبی قاچاق می¬کرد دستگیر گردید.  و همچنین در ولایت هلمند، از منزل حاجی محمد تبعه کشور ایران مقادیر 5108 کیلوگرام تریاک بدست آمد. 

امنیت، استقلال و تمامیت ارضی ما رابطه تنگاتنگی با امنیت مرزها دارد مادام که در تردد اشخاص و اشیاء در مرزهای زمینی، هوای امنیت به وجود نیاید انتظار امنیت ملی و حاکمیت ملی امر بیهوده خواهد بود.

پدیده شوم قاچاق مواد مخدر بیش از آنکه فعالیت سوداگرانه، تجاری و اقتصادی در عرصه مافیای اقتصاد بین المللی باشد، ابزاریست کارآمد و مؤثر که صاحبان زر و زور را برکشورهای توسعه نیافته بیش از پیش مسلط می‌سازد. درک و فهم اندیشمندان مسایل سیاسی و فرهنگی از این پدیده‌ی مرگ آفرین این است که مواد مخدر مهمترین و جدی ترین آسیبی است که اخلاق اجتماعی و آداب عام و ارزشهای فرهنگی و هویت یک ملت را نشانه می رود که سرانجام آن جز نابودی جوامع و انحطاط اخلاقی چیزی دیگر نخواهد بود. باید دریغ و افسوس خورد از اینکه در این عصر و نسل دامن هیچ قشری از این آلودگی پیراسته نیست و جمع تحصیل کردگان و متفکران نیز به دین سمت و سوی کشانده شده است. بدین لحاظ به نظر می رسد که ستیز در این زمینه نه یک وظیفه¬ی دولتی که یک مسئولیتی است همگانی برای مقابله با ابزار سلطه جهانی در انحطاط اخلاقی جوامع با اهداف ویژه سیاسی.

راهکارها و راهبردهای سیاست جنایی ملّی در مواجهه با قاچاق مواد مخدر ( باید‌ها و نبایدها)

از آنجا که تعریف قاچاق مواد مخدر در قانون داخلی افغانستان بسیار گسترده و وسیع است. تمام جرایم مواد مخدر را در بر می¬گیرد. بدینسان جرم انگاری و مجازات و مکانیزم های جلوگیری و مبارزه علیه جرم قاچاق از اهمیت خاصی برخوردار است. و از این رو که قاچاق مواد مخدر از جرایم سازمان یافته و بین المللی است برای مبارزه و پیشگیری چنین جرمی عزم و اراده ملّی و بسیج همگانی، و تدوین برنامه¬های جامع و کامل و رسیدن به یک استراتژی دراز مدت باهمکاری دیگر کشورها در کار است تا بحران جهانی مواد مخدر که امنیت ملّی کشورها را تهدید می نماید و هزاران مغز فعال را از کار می ‌اندازد، پایان داده شود. و از لحاظ اینکه قاچاق مواد مخدر جرم چند وجهی و چند بعدی است، در تدوین اهداف و پروگرام¬ها و برنامه ریزی‌ها، تمامیت ابعاد فردی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی در سطح ملی و بین المللی مورد توجه قرار گیرد. باید اذعان کرد که با توجه به حمایت¬های جامعه جهانی و مساعدت های مالی کشورها در این زمینه آنگونه که بایسته است راهکارهای جلوگیری و مبارزه در این زمینه از سوی قانون گذار، پاسخگو نبوده است. هرچند که اهداف سیاسی کشورها در این مساعدت ها و همکاریها را نباید نادیده گرفت. (تنها کمک بریتانیا در راستای تمویل  قوه اختصاصی عدلی و قضایی مبارزه علیه مواد مخدر و پلیس مبارزه علیه مواد مخدر مبلغ 25 میلیون دالر بالغ می گردد  اگر راهکارهای کارشناسانه و مطابق با فکر وفرهنگ جامعه ما ارایه گردد، بی گمان از این فرصت¬های طلایی و تاریخی و استثنایی می توانستیم بهتر از آنچه هست استفاده ببریم و این وضعیت اسفبار موجود را به وضعیت مطلوب که هنوز ناموجود است، برسانیم. به امید روزی که جهانی داشته باشیم عاری از قاچاق مواد مخدر و افغانستانی عاری از مواد مخدر.

 

 

جمع بندی:

در یک نتیجه کوتاه می توان گفت که در روزگار ما یکی از مهم ترین جرایم فراملّی که ملت ها و دولت ها را به شدت تهدید می نماید، مواد مخدر و جرایمی وابسته به آن و به خصوص قاچاق مواد مخدر است. در قوانین افغانستان و کنوانسیون¬های بین المللی تعریف روشنی از مواد مخدر و قاچاق ارایه نشده است بلکه بیشتر به بیان مصداق پرداخته شده است. شیوه های مبارزه با قاچاق مواد مخدر مطابق با اسناد بین المللی از نوع ملایم است نه خشن. از دیدگاه کنوانسیون های بین المللی قاچاق مواد مخدر به عنوان یکی از جرایم بین المللی سازمان یافته مطرح گردیده و بر اساس آن تمام کشورها ملزم شده اند تا قوانین ملی شان را با اسناد بین المللی منطبق ساخته و هماهنگ با قوانین بین المللی در جهت جلوگیری و مبارزه با قاچاق مواد مخدر اقدامات لازم را داشته باشند.  قانونگذار افغانستان در قوانین مختلف از گذشته تا حال در برابر قاچاق مواد مخدر واکنشهای متفاوت را نشان داده است اما می توان گفت که سیاست مبارزاتی افغانستان در برابر انواع جرایم مواد مخدر بخصوص قاچاق مواد مخدر از نوع ملائم بوده و در موارد زیادی با اسناد و کنوانسیونهای بین المللی همخوانی دارد. برای نابودی و یا کاهش انواع جرایم مواد مخدر هیچ کشوری به تنهایی نمی تواند در این جنک نابرابر به پیروزی برسد بلکه عزم و اراده ملّی و بسیج همگانی، و تدوین برنامه¬های جامع و کامل و رسیدن به یک استراتژی دراز مدت باهمکاری دیگر کشورها و ارایه راهکارهای عملی بخصوص تضمین و تأمین امنیت مرزها و گمرکات در کار است تا بحران جهانی قاچاق که امنیت ملّی کشورها را تهدید می نماید و هزاران مغز فعال را از کار می ‌اندازد، پایان داده شود. به امید روزی که ما شاهد افغانستان و جهانی عاری از قاچاق مواد مخدر باشیم.