اشاره:

یكی از مباحثی جدی در حوزه ی كلام اسلامی كه كم تر به آن توجه شده است، مسأله ی برگزیدگی برخی انسان ها به پیامبری است. شاید این پرسش در ذهن همه وجود داشته باشد كه چرا خداوند تعالی استعداد و لیاقت پیامبر شدن را به همه نداده است؟ آیا این نوع اعمال تبعیض در میان آدمیان نیست؟ برای آشكار شدن راز و فلسفه این موضوع، بیان چند نكته لازم است.

1. فطرت

 فطرت از ماده فَطَرَ در لغت به معنای شكافتن گشودن شی و ابراز آن شكافتن از طول ، ایجاد و اختراع در اصطلاح قرآنی نحوه خاصی از آفرینش است كه حقیقت آدمی به آن نحو سرشته شده و جان انسانی به آن شیوه خلق شده است

انسان فطرتی دارد كه روح الهی پشتوانه ی آن است و دارای سه ویژگی است: 1. خدا را می شناسد و او را و دینش را می خواهد و بس. 2. در همه ی آدمیان به ودیعت نهاده شده است به گونه ی كه هیچ بشری بدون آن خلق نشده و نمی شود؛ یعنی فراگیر و همگانی است. 3. از هر گونه تغییر و تبدیل مصون و در امان است، گرچه ممكن است تضعیف شود و طبیعتی دارد كه به ماده و گل وابسته است.

2 خلقت بر اساس فطرت توحیدی. 

خداوند متعال همه ی انسان ها را بر اساس فطرت توحیدی خلق كرده است:« فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتی‏ فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها». و تشخیص فجور و تقوا را به همگان الهام فرموده است:« فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها» منتهی انسان ها در برابر ندای فطرت خدا دادی دو گروه اند: برخی انسان ها به ندای فطرت پاسخ مثبت نداده و آن را در میان گل و لای شهوت و غضب دفن می كنند:« وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها» و راه ضلالت و گمراهی را می پیمایند، اما برخی دیگر به ندای فطرت پاسخ مثبت داده و به تزكیه ی نفس پرداخته:« قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها». و روحش را پرورش می دهد تا جایی می رسد كه شایستگی پیامبری را پیدا می كند. به عبارت دیگر اگر انسان به بعد فطری خود توجه كند، به جایگاهی می رسد كه از مقام فرشتگان برتر است:« وَ هُوَ بِالْأُفُقِ الْأَعْلى‏، ثُمَّ دَنا فَتَدَلَّى، فَكانَ قابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنى‏» اگر فطرت را نادیده گیرد و به طبیعتش كه گل وابسته است، توجه كند، نه تنها از پیمودن مسیر كمال باز می ماند بلكه دچار انحطاط شده تا جایی كه از حیوانات نیز پست تر می شود.«كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَل»،

خداوند تعالی نیز بر اساس قانون كلی« لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزیدَنَّكُمْ وَ لَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابی‏ لَشَدیدٌ » به گروهی كه به ندای فطرت پاسخ مثبت داده، به میزان صداقتشان اجر مضاعف داده تا جایی كه اجر برخی به صورت روح القدس» بروز كرده، مقام عصمت را كسب كرده و به پیامبری برگزیده می شوند.

3. علم خداوند تعالی

علم خداوند نسبت به نحو ه ی پاسخگویی به فطرت و میزان صداقت آن. بدین معنا كه چون خدای سبحان از ازل از نحوه ی پاسخگویی و میزان صداقت هر فرد در آن، آگاهی داشت، از این رو، روح القدس را به عنوان اجر و پاداش، در ابتدا خلقت و پیش از عمل به برخی انسان ها داده و سپس آن ها را به پیامبری برگزیده است. چنان كه در دعای ندبه آمده است.

« اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ عَلَى مَا جَرَى بِهِ قَضَاؤُكَ فِی أَوْلِیَائِكَ الَّذِینَ اسْتَخْلَصْتَهُمْ لِنَفْسِكَ وَ دِینِكَ إِذِ اخْتَرْتَ لَهُمْ جَزِیلَ مَا عِنْدَكَ مِنَ النَّعِیمِ الْمُقِیمِ الَّذِی لَا زَوَالَ لَهُ وَ لَا اضْمِحْلَالَ بَعْدَ أَنْ شَرَطْتَ عَلَیْهِمُ الزُّهْدَ فِی دَرَجَاتِ هَذِهِ الدُّنْیَا الدَّنِیَّةِ وَ زُخْرُفِهَا وَ زِبْرِجِهَا فَشَرَطُوا لَكَ ذَلِكَ وَ عَلِمْتَ مِنْهُمُ الْوَفَاءَ بِهِ فَقَبِلْتَهُمْ وَ قَرَّبْتَهُمْ وَ قَدَّمْتَ لَهُمُ الذِّكْرَ الْعَلِیَّ وَ الثَّنَاءَ الْجَلِیَّ وَ أَهْبَطْتَ عَلَیْهِمْ مَلَائِكَتَكَ وَ كَرَّمْتَهُمْ بِوَحْیِكَ وَ رَفَدْتَهُمْ‏ بِعِلْمِكَ وَ جَعَلْتَهُمُ الذَّرَائِعَ إِلَیْكَ وَ الْوَسِیلَةَ إِلَى رِضْوَانِك‏». بار الها ستایش خاص توست بر آنچه قضائت بر آن در باره ی اولیائت جاری شده است آنانی را كه برای خودت و دینت برگزیدی و برای آنان نعمت فراوان بی زوال در نظر گرفتی مشروط بر این كه در این دنیای پست و در مقابل زیورها و نمایش های آن، زهد و پاسایی ورزند. آنان نیز این شرط را پذیرفتند و تو از قبل می دانستی كه آن ها به پیمان وفا خواهند كرد. از این رو آنان را قبول فرمودی و به خویش نزیكشان گرداندی، نامی بلند و ستایشی ارجمند به آنان تقدیم نمودی. فرشتگانت را بر آنان فرو فرستادی، با وحی خود گرمیشان داشتی، با بخشش دانش ویژه ی خود، از آنان پذیرایی كردی، آنان را[ برای بشریت] وسیله ی رسیدن به خودت و ابزار دستیابی به بهشتت قرار دادی.
بر اساس این فرازهای دعای شریفه ندبه، پیامبران الهی در اثر پاسخ مثبت گفتن به ندای فطرت و شكوفا نمودن آن، این توفیق را یافتند تا برای هدایت و راهنمایی بشر برگزیده شوند.

صادق آل محمد(ع) نیز در ضمن كلام در باره ی برگزیدگی پیامبران می فرماید:«إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ اخْتَارَ مِنْ وُلْدِ آدَمَ أُنَاساً طَهَّرَ مِیلَادَهُمْ‏ وَ طَیَّبَ‏ أَبْدَانَهُمْ‏ وَ حَفِظَهُمْ فِی أَصْلَابِ الرِّجَالِ وَ أَرْحَامِ النِّسَاءِ أَخْرَجَ مِنْهُمُ الْأَنْبِیَاءَ وَ الرُّسُلَ فَهُمْ أَزْكَى فُرُوعِ آدَمَ فَعَلَ ذَلِكَ لِأَمْرٍ اسْتَحَقُّوهُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَكِنْ عَلِمَ اللَّهُ مِنْهُمْ حِینَ ذَرَأَهُمْ أَنَّهُمْ یُطِیعُونَهُ وَ یَعْبُدُونَهُ وَ لَا یُشْرِكُونَ بِهِ شَیْئاً فَهَؤُلَاءِ بِالطَّاعَةِ نَالُوا مِنَ اللَّهِ الْكَرَامَةَ وَ الْمَنْزِلَةَ الرَّفِیعَةَ عِنْدَهُ وَ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ لَهُمُ الشَّرَفُ وَ الْفَضْلُ وَ الْحَسَبُ وَ سَائِرُ النَّاسِ سَوَاءٌ ...». خداوند عزّ و جلّ از فرزندان آدم مردمی را برگزید، ولادتشان را پاك گردانید و بدن هایشان سالم قرار داد و در صلب مردان و رحم های زنان حفظ كرد. از آن ها انبیا و پیامبران را كه پاكیزه ترین شاخه های آدمند، بیرون كرد. خداوند سبحان چنین كرد، بخاطر امر كه استحقاق آن را از جانب خداوند داشتند، و لیكن خداوند متعال علم داشت( از هنگامی كه آن ها را آفرید) كه آنان او را اطاعت و عبادت می كنند و چیزی را شریك او قرار نمی دهند. پس آن ها به سبب طاعت خداوند به كرامت و منزلت رسیدند و برای آن ها فضل و شرف حسب است و سایر مردم مساویند.

بر اساس این حدیث شریف نیز پیامبران الهی در اثر اطاعت و پرستش خداوند سبحان و پاسخ مثبت به ندای فطرت، به قله ی از كمال رسیدند كه شایستگی پیدا كردند تا خداوند متعال آن ها برای هدایت و راهنمایی انسان ها برگزیند.

نتیجه

با توجه به مطالب یاد شده چنین می توان گفت كه استعداد پیامبر شدن در همه ی انسان ها وجود دارد، اما پیامبران در نتیجه ی سیر بر اساس فطرت به جایگاهی صعود كردند كه به مقام عصمت نایل شدند و خداوند به عنوان اجر و پاداش، آنان را از نعمت روح القدس برخوردار كرد و مقام پیامبری برای هدایت بشر به آنان اعطا فرمود، لیكن بقیه مردم به چنین جایگاه نرسیدند تا این كه به موازات به كمال رسیدن دین، بشر به رشد عقلی و فكری رسیده و ختم نبوت با بعثت رسول مكرم اسلام(ص) اعلام می گردد.