چکيده:

اهداف و انديشه­ هاي هميشه ماندگار استاد شهيد عبدالعلي مزاري را مي­توان به واژه­هاي همچون: احياي هويت، نفي تبعيض نژادي، وحدت ملي و مردمي و اجراي عدالت اجتماعي نام برد. تا کنون انديشه­هاي بزرگ مرد تاريخ افغانستان به طور بايسته و شايسته در رسانه هاي داخلي و خارجي تبيين و تفسير نگرديده است. از اين رو، پيشنهاد مي­گردد از دو شيوه­ي ماندگار در معرفي شخصيت و تبيين انديشه والاي رهبر شهيد به صورت نخستين گام عملي صورت گيرد: يکي استفاده از رسانه­اي مکانيکي در قالب ساختن فيلم­هاي سريالي و سينمايي و ديگري تعمير مقبره که خود مي­تواند يکي از مهم­ترين مصاديق رسانه و نماد آزادگي باشد.

کليد واژه: مزاري، نماد و رسانه.

مقدمه 

شهادت شهيد مزاري در تاريخ 23/12/1373 از طريق رسانه­ها اعلام شد. البته برخي با شهادت ايشان، طبل خوشحالي را به صدا در آوردند که ياد آور اين شعر سعدي شيرازي است:

اي دوست برجنازه دشمن چو بگذري //  شادي مکن که بر تو هم اين ماجرا رود.

 (سعدي، 1385: 681)

 مدت زيادي از شهادت رهبر شهيد سپري نشده بود که مضمون اين شعر، به واقعيت پيوست؛ زيرا کساني که براي خوشحالي مرگ مزاري مسابقه مي­دادند بعد از شهادت آن شهيد، گرفتار همان مصيبت­هايي شدند که براي مزاري زمينه آن مصيبت­ها را فراهم کرده بودند.

بدون ترديد شهيد مزاري يکي از شخصيت­هاي مهم در عرصه سياست بود زيرا «افراد باشخصيت، آنهايي هستند كه جاذبه و دافعه‏شان هر دو قوي باشند. انسان­هاي با مسلك كه در راه عقيده و مسلك خود فعاليت مي‏كنند، گروه­هايي را به سوي خود مي‏كشند، در دلهايي به عنوان محبوب و مراد جاي مي‏گيرند و گروه­هاي را هم از خود دفع مي‏كنند و مي‏رانند؛ هم دوست سازند و هم دشمن ساز؛ هم موافق پرور و هم مخالف پرور. (مطهري، ج16، 231-232) قوت جذب و دفع در جايي نمايان مي­­گردد که افرادِ با شخصيت، داراي طرح و انديشه باشند. اصلا افرادي بدون انديشه­ي­نو نمي­تواند داراي جاذبه و دافعه­­ي قوي باشد. انديشه سياسي شهيد مزاري باعث شد که از وي يک مقتداي بي­بديل براي پيروانش و يک دشمن کينه توز براي مخالفانش بسازد. اکنون که نزديک به دو دهه از شهادت مظلومانه آن شهيد سپري مي­شود جاي اين پرسش است که: آيا از طريق رسانه (که مهيم ترين ابزار تبليغاتي عصر مدرن است) براي تبيين انديشه شهيد مزاري کار عملي صورت گرفته است يانه؟ براي تبيين انديشة وي چه کارهايي را بايد از طريق رسانه انجام داد؟           

 در اين مقاله بازخواني انديشه سياسي شهيد مزاري در رسانه مورد مطاله قرار گرفته است تا پاسخ مناسب براي پرسش فوق باشد.

الف. رسانه و انواع آن

1. تعريف رسانه.

رسانه در مفهوم عام، عبارت است از: «وسايل و تدابير فنّي­اي که از طريق آن­ها ارتباطات انساني اعم از فردي يا جمعي صورت مي­گيرد.» (انصاري، 1381: 17) بر اساس اين ديد­گاه، «راديو، تلويزيون، سينما، عکس، روزنامه، مجله، و کتاب» مي­تواند از مصاديق بارز رسانه به حساب آيد. (همان، ص17).

2. انواع رسانه

با توجه به تعريفي که براي رسانه شد مي­توان گفت رسانه­ها به سه مقوله­ي اساسي قابل تقسيم است:

2-1. رسانه­ي طبيعي

 رسانه طبيعي رسانه­اي است که «از طريق آن، ايده­ها به شيوه­اي زيست شناختي (از طريق صدا، حالات چهره، اشارت دست و غيره) انتقال مي­يابد.» (دانسي، 1388: 25)

2-2. رسانه­ي ساخته شده

 رسانه ساخته شده به رسانه­اي گفته مي­شود که «از طريق آن، ايده­ها به و سيله­ي برخي وسايل ساخته شده (کتاب، نقاشي، مجسمه، نامه، و غيره) باز نمايي و منتقل مي­ شوند» (همان، ص25)

2-3. رسانه­ي مکانيکي

 رسانه­اي مکانيکي عبارت است از «رسانه­اي که از طريق آن ايده­ها به و سيله­ي اختراعات مکانيکي مانند، راديو، تلويزيون، رايانه و غيره» انتقال مي­يابند. (همان، ص26)  

باتوجه به تعريف و اقسامي که براي رسانه شد روشن مي­شود که منظور از رسانه در اين مقاله، هرگونه وسيله­اي است که بتوان در قالب آن، انديشة شهيد مزاري را بيان کرد اعم از اينکه رسانه سنتي باشد مثل مسجد و منبر و يا رسانه مدرن باشد مانند تلويزيون و نيز چه رسانه، رسانة سرد باشد مانند داستان مصوّر و يا نقاشي. يا رسانه گرم باشد مثل راديو و سينما.

ب. تبين انديشه شهيد مزاري در رسانه

بهترين راه براي تبيين انديشه شهيد مزاري، معرفي شخص و شخصيت شهيد مزاري از طريق رسانه است. انديشه شهيد مزاري بدون معرفي وي امکان پذير نخواهد بود. بلکه انديشه شهيد مزاري چيزي جز دُرست معرفي کردن وي در قالب رسانه نيست.

1. مزاري در رسانه از گذشته تا حال

از دوران شهادت شهيد مزاري تا به حال در بخش رسانة سنتي، و رسانة سرد «يعني رسانه­اي که حساسيت کمي ايجاد مي­کند. مانند داستان مصوّر و نقاشي را از جمله رسانة سرد مي­توان نام برد.» (مک لوهان، 1377: 23) تا حدودي به صورت مقطعي و گذرا، تلاشي صورت گرفته است که از آن جمله مي­توان موارد زير را نام برد:

1-1. مساجد و حسينيه­ها

از جمله کارهاي که در بخش رسانه براي تبيين انديشة شهيد مزاري نام برد برگذاري سالگرد شهادت رهبر شهيد در کشورهاي مختلف دنيا و به خصوص در افغانستان و ايران است. اين نوع نشست­ها معمولا در مساجد و حسينيه­ها برگذار گرديده است. سخنرانان در طول چند سال مراسم سالگرد رهبر شهيد، جريان تاريخي مظلوميت مردم هزاره و شهادت شهيد مزاري و اهداف و انديشه­هاي وي را در مساجد و حسينيه­ها مورد تحليل و بررسي قرار داده­اند. سخنراني در مساجد و حسينيه­ها در طول سال، خود تبليغ رسانه­اي اسـت؛ زيرا «مـسجد مکاني است که امکان گرد همايي مـسلمان پراکنده را به وجود مي­آورد.» (باهنر، 1387: 92) از اين طريق، اطلاع رساني در خصوص رويدادها و مسائل اجتماعي براي مردم صورت مي­گيرد. به طورکلي در طول تاريخ، مساجد به عنوان يک چهارراه اطلاعاتي است. بدون ترديد بعد از شهادت شهيد مزاري، مسجد و حسينيه مهم ترين نقش را در تبيين انديشة شهيد مزاري و اطلاع رساني جريان شهادت وي را داشته است.

  1-2. نمادها

يکي از مهمترين راه­هاي تبليغ در تبيين انديشه، نمادها است «زيرا نماد از مفاهيم بسيار مهم در جامعه شناسي ارتباطات به حساب مي­آيد» (ساروخاني، 1387: 20) نماد عبارت است از «جلوه­اي عيني که واقعيت مجردي را مجسم مي­سازد. به عبارت ديگر: نماد نشان يا علامتي است که براي تجسم واقعيتي غيرمادي به کار مي­رود.» (همان، 20) بنا بر تعريفي که براي نماد شد مي­توان گفت عکس، واژگان، تنديس  و... نماد به حـساب مي­آيند.

هنرمندان و قلم به دستان در معرفي شهيد مزاري نقش عمده داشته است که از جمله مي­توان اشعار شاعراني را نام برد که از زمان شهادت رهبر شهيد تا به حال در باره شخصيت و شهادت وي سروده شده و برخي آنها نيز به چاپ رسيده­اند.

به تصوير کشيدن سيماي شهيد مزاري، نام گذاري خيابانها و مساجد به نام رهبر شهيد و آوردن عکس شهيد مزاري در سايت­ها را نيز در راستاي معرفي شخصيت و تبيين انديشه سياسي شهيد مزاري مي­توان تعريف کرد.

2. شهيد مزاري، رسانه و آينده

 هرچند براي معرفي شخصيت شهيد مزاري و تبيين انديشة وي از طريق رسانه­ها کارهاي نسبتاً خوبي صورت گرفته است اما اين کارها بيشتر مقطعي و در مناسبت­ها و سالگردهاي رهبر شهيد از طريق رسانه­هاي سنتي انجام گرفته است لذا پيشنهاد مي­شود که فعالان سياسي و هنرمندانِ علاقه­مند به انديشه شهيد مزاري(ره) دو کار اساسي، ماندگار و تأثير­گذار را دنبال کنند.

1. تهيه فيلم

 هنرمندان بايد در صدد ساختن و تهيه فيلم سينمايي و سريال از دوران جهاد و مبارزات شهيد مزاري باشند تا از طريق رسانة مکانيکي (از قبيل تلويزيون و سينما و...)  به نمايش گذاشته شود و قطعاً نمايش يک فيلم از طريق تلويزيون و سينما اثر بيشري در مخاطبان خواهد داشت و شعاع تبيين انديشه رهبر شهيد را گسترش خواهد داد زيرا: اول اينکه مخاطب اين­گونه رسانه، عام است و بيننده­ي آن، همه­ي کساني را در بر مي­گيرد که دست­رسي به اين­گونه رسانه داشته باشد لذا همه اقشار، (اعم از پير و جوان، مرد و زن، کوچک و بزرگ، هزاره و غير هزاره) مي­تواند بيننده باشد.

دوم اينکه دايره و گسترة رسانة مکانيکي وسيع است و به وسعت جهان، مي­تواند بيننده داشته باشد.

سوم اينکه قدرت جاذبه­ي رسانه مکانيکي مثل تلويزيون بالا است و تأثير گذاري آن در مخاطب بيشتر است. به قول مارسل که مي­گويد:« تلويزيون شخصيت­هايي مي­سازد که در مقايسه با شخصيت­هاي زندگي معمولي، بيشتر به عنوان شخصيت­هاي اسطوره­اي در ذهن مردم جاي مي­گيرند. شخصيت­هاي تلويزيوني به يمن اين که در فضاي الکترونيکِ اسطوره­اي خلق شده به وسيله­ي تلويزيون ديده مي­شوند، حالت قابل پرستش به خود مي­گيرند.» (دانسي، 1388: 239)

2. تعمير مقبره به عنوان نماد عزت

همة دلسوزانِ به اهداف و انديشة شهيد مزاري بايد در صدد تعمير قبر شهيد مزاري باشند زيرا اولا تعمير قبر رهبر شهيد، به عنوان يک سند تاريخي و نماد ملي براي نسل آينده به حساب مي­آيد و نشان مي­دهد که قوم هزاره براي رسيدن به اهداف خويش از رهبريي کسي پيروي مي­کرده است که از مقبوليت بالايي بر خور دار بوده است لذا ياد و خاطره گذشته با نگاهي به قبر رهبر شهيد براي تودة مردم ماندگار خواهد بود و نشان خواهد داد که اين قوم، در جهاد افغانستان نقش اساسي داشته است و از اين طريق هويت ما بيش از پيش تثبيت خواهد شد.

ثانيا تعمير  قبر رهبر شهيد، به عنوان يکي از مراکز توريستي براي خارجي­ها مطرح خواهد شد و از اين طريق، قوم هزاره براي دنياي خارج بيشتر معرفي گرديده و به دنيا نشان خواهد داد که اين قوم در صحنه­هاي سياسي و مبارزات چند ساله افغانستان نقش اساسي داشته است.

به طور کلي مقبره شهيد مزاري نمادي است که در صورت تعمير، مي­توان مشارکت سياسي و وحدت ملي  را که از مهم­ترين خواسته­هاي انديشه وي بود در اذهان تداعي کند.

 فهرست منابع:

1.  انصاري، باقر، شيخ الاسلامي کندلوسي، جهانسوز، مهديزاده، مهدي، و ديگران، مسئوليت مدني و رسانه­هاي همگاني، شابک، تهران، چاپ اول، 1381ش.

2.  باهنر، ناصر، رسانه­ها و دين، تهران: مرکز تحقيقات صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران، چاپ دوم، 1387ش.

3.  دانسي، مارسل، نشانه­شناسي رسانه؛ مترجمان: گودرزميراني، بهزاد دوران، تهران: چاپار: آنيسه نما، چاپ دوم 1388ش.

4.   سعدي، مصلحين الدين، کليات سعدي، به تصحيح محمد  علي فروغي، تهران: هرمس، چاپ اول، 1385ش.

5.   مطهري، مرتضي، مجموعه‏آثار، ج‏16.

6.   مک لوهان، هربرت مارشال، براي درک رسانه­ها، مرجمه سعيد آذري، تهران: شابک، چاپ اول، 1377ش.