ماه خدا درآیینه خطبه شعبانیه

سلام بر ماه خدا، ماه برکت و رحمت و مغفرت، ماه تعالی و کمال انسان و رهایی از دام های شیطان درونی و بیرونی. ماه سلام برمهمانان وارسته و پرهیزگار خدا. سلام بر شهید بزرگوار این ماه در محراب عبادت.
ماه رمضان فرصت مناسبی برای تطهیر از زشتی¬ها و پلیدی¬ها و آراستن به فضایل انسانی و نزدیکی به منبع خوبی¬ها و کمال مطلق است. بهره مند شدن از برکات این ماه نیاز به شناخت آن دارد. یکی از منابع متقن و ارزشمند برای شناخت ماه خدا خطبه رسول اکرم (ص) است، که در جمعه¬های آخر شعبان ایراد شده، که فضایل ماه رمضان، وظایف روزه داران، جایگاه تقوا، و فضایل امیرالمومنین را بیان فرموده¬اند. بررسی کامل این خطبه فرصت و ظرفیت بیشتر می¬طلبد، در این نوشتار به فرازهای مهم و کلیدی آن اشاره می¬گردد، تا مورد استفاده مشتاقان و مهمانان الهی قرار گیرد.

اول: فضایل ماه رمضان
در آغاز خطبه، مردم را به آمدن ماه خدا بشارت داده « ایها الناس اِنّه قد اقبل الیکم شهرالله بالبرکه والرحمه و المغفره» در این فراز، ماه رمضان، ماه خدا نامیده شده به جهت شرافت این ماه نسبت به ماه¬های دیگر، زیرا در این ماه تمام شرایط برای نزدیک شدن بندگان به خداوند و کسب عبودیت و اخلاص فراهم است، از این رو در روایات متعددی به ماه خدا تعبیر شده است. در این فراز، ماه رمضان همراه با برکت و رحمت و مغفرت خوانده شده. برکت به معنای ثبوت خیر بارشد و افزایش آن، رحمت به معنای نعمت و برآوردن حاجات و معفرت به معنای پوشاندن خطا با برداشتن عقاب آن است. انسان همواره دنبال سعادت و خوشبختی است، در صورتی به آن دست می¬یابد که مورد لطف الهی قرار گیرد و در زندگی او برکت داده و او را از نعمت های خویش بهره¬مند سازد. از سوی دیگر انسان دارایی تمایلات مادی و حیوانی بوده، در زندگی مرتکب گناه و خطا می¬شود، که آثار این گناهان مانع از رسیدن به خوشبختی است. در این صورت انسان نیازمند مغفرت الهی است که نفس او را از گناهان گذشته پاک کند. ماه مبارک رمضان بستر مناسبی برای بهره¬گیری از صفت برکت و رحمت و مغفرت الهی را فراهم نموده و راه رسیدن به سعادت ابدی را هموار می¬سازد.
در ادامه فرموده« شهر هو عندالله افضل الشهور و ایامه افضل اللیالی و ساعاته افضل الساعات، شهر دعیتم فیه الی ضیافت الله و جعلتم فیه من اهل کرامه الله» ماه رمضان نزد خدا برترین ماه¬هاست، روزهایش بهترین روزها و شبهایش بهترین شبها و ساعاتش برترین ساعات است. مومنین در این ماه به مهمانی خدا دعوت شده و از اهل کرامت الهی قرار گرفته اند.
این قسمت اوج فضیلت مومن را نشان می¬دهد که خداوند قادر و غنی میزبان اوست، اگر انسان شایستگی پیدا کند او را به مقامات عالی و سعادت ابدی می¬رساند.
در ادامه فرموده« انفاسکم فیه تسبیح و نومکم فیه عباده و عملکم فیه مقبول و دعائکم فیه مستجاب» از جلوه¬های مهمانی خدا این است که اعمال طبیعی انسان عبادت محسوب می¬گردد. نفس¬های مومنان دراین ماه ثواب تسبیح را دارد و خواب مومن دراین ماه عبادت است. هرعمل نیک انجام دهد قبول است. و دعاهایش به اجابت می¬رسد.
هر عمل نیک در این ماه پاداش چند برابر دارد« ایها الناس من فطّر منکم صائما فی هذا الشهرکان له بذلک عندالله عز وجل عتق رقبه و مغفره لما مضی من ذنوبه... و من ادّی فیه فرضاً کان له ثواب من ادّی سبعین فریضه فیما سواه من الشهور و من تلا فیه آیة من القرآن کان له مثل اجر من ختم القرآن فی غیره من الشهور» هرکه دراین ماه روزه دار مومنی را افطاری بدهد نزد خدا ثواب آزاد کردن بنده(برده) را دارد و گناهان گذشته¬اش بخشیده می¬شود و هرکه در این ماه نماز واجبی را ادا کند خداوند به او ثواب هفتاد نماز واجب عطا نماید و هرکس در این ماه یک آیه از قرآن بخواند، ثواب ختم قرآن برایش نوشته خواهد شد. جلوه¬ای دیگر مهمانی خدا این است که « ایها الناس انّ ابواب الجنان فی¬هذا الشهر مفتحه... و ابوب النیران مغلقه... و الشیاطین مغلوله» دراین ماه درهای بهشت باز و درهای جهنم بسته است و شیاطین در این ماه به زنجیر کشیده می¬شوند.
دوم: وظایف روزه داران
در این بخش به وظایف مهمانان خدا اشاره شده که چه کسانی و باچه شرایطی وارد این مهمانی می¬شوند. چون هرکس شایستگی این مهمانی را ندارد. در مهمانی¬ها صاحب خانه تلاش می¬کند که از مهمانان به صورت نیکو پذیرایی کند، مهمانان نیز باید رفتارش مناسب با شان صاحب خانه باشد و احترام صاحب خانه را نگه دارند. رضایت او را حاصل کنند و از کارهای که سبب نارضایتی میزبان می¬گردد، خود داری ورزند. با توجه به معرفت روزه داران از مقام میزبان و رعایت آداب مهمانی است که روزه داران درجات گوناگون دارند.
در این خطبه پس از ورزه گرفتن به تلاوت قرآن سفارش شده. زیرا ماه رمضان ماه نزول قرآن است که سبب افزایش فضیلت آن شده. توجه به قرآن شامل تلاوت، درک مفاهیم، تدبر و عمل به آن می¬شود. روزه دار باید قرآن را وارد متن زندگی خود کند و به آن عمل نماید، زیرا عمل به قرآن، انسان را به سعادت واقعی می¬رساند « فاسئلوا الله ربّکم الله بنیات صادقه و قلوب طاهره ان یوفقکم لصیامه و تلاوت کتابه» از پروردگار خویش با نیّت¬های صادق و دلهای پاک بخواهید که به شما توفیق دهد تا ماه رمضان را روزه گرفته و کتاب الهی را تلاوت کنید. در کافی از رسول اکرم(ص) نقل شده« هرکس قرآن را پیش روی خود قرار داده و در زندگی از آن پیروی کند، قرآن نیز در قیامت او را به سوی بهشت هدایت می¬کند و هرکس قرآن را پشت سرخود قرار داده و در زندگی خود به احکام قرآن بی¬اعتنا باشد، قرآن در قیامت او را به سوی آتش جهنم خواهد راند.
یکی دیگر از اعمال روزه داران احسان و نیکی به دیگران است. انسان هرقدر به خدا نزدیکتر باشد نسبت بندگان خدا مهربان¬تر می¬گردد. چنانچه پیامبر و اولیاء خدا نزدیک ترین افراد به خدا می¬باشند، نسبت به بندگان مهربانی بیشتر دارند. تا جایی که پیامبر اکرم (ص) رحمت برای جهانیان معرفی گردیده « و ما ارسلناک الا رحمه للعالمین» ازاین رو پیامبر فرموده« و تصدّقوا علی فقرائکم و مساکینکم و وقّروا کبارکم و ارحموا صغارکم و صلوا ارحامکم... تحننوا علی ایتام الناس یتحنن علی ایتامکم» به فقرا و مساکین کمک کنید، به بزرگان تان احترام و به کوچک تران تان مهربانی کنید، صله رحم داشته باشید و با یتیمان مهربانی کنید تا با یتیمان شما مهربانی کنند.
یکی از اعمال این ماه توبه است برای پاک شدن از گناهان گذشته و فراهم شدن زمینه تقرب و ارتباط با خداوند.« توبوا الی الله من ذنوبکم... انّ انفسکم مرهونه باعمالکم ففکّوها باستغفارکم» توبه کنید به سوی خدا از گناهان تان، جان¬های تان زندانی اعمال تان است، پس با استغفار خود را آزاد کنید.
در ادامه به عبادات مانند نماز نافله و سجود طولانی سفارش نموده « و ظهورکم ثقیلة من اوزارکم فخفّفوا عنها بطول سجودکم ... و من تطوع فیه بصلاة کتب الله له براءه من¬النار» پشت¬های شما از گناهانتان سنگین است پس آن را سبک کنید با سجده های طولانی و هرکس در این ماه نماز نافله بخواند خداوند برایش برائت از آتش جهنم می¬نویسد. صلوات فرستادن بر پیامبر سبب می¬شود در قیامت وزن اعمالش سنگین شود« و من اکثر فیه الصلاة علیّ ثقّل الله میزانه یوم تخفّ الموازین».
سوم: تقوا
حضرت علی(ع) فرمود؛ من در ادامه خطبه برخاستم و از پیامبر(ص) پرسیدم: برترین اعمال در این ماه چیست؟ حضرت فرمودند: برترین اعمال در این ماه پرهیز از حرام الهی است.« یا ابا الحسن افضل الاعمال فی هذا الشهر الورع عن محارم الله». راجع به تقوا در قرآن و روایات تاکید فراوان شده و تنها راه سعادت انسان تقوای الهی است. « انما یتقبل الله من المتقین» خداوند تنها اعمال اهل تقوا را می¬پذیرد. «فان خیر الزاد التقوی» بهترین توشه¬ای آخرت تقوا است. تقوا همان ترک گناهان است که در فرهنگ اسلامی جایگاه بلند و ارزشمند دارد و سسب برتری انسان نزد خداوند دانسته شده « ان اکرمکم عندالله اتقاکم» همانا گرامی¬ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست.
چهارم: فضایل امیر المومنین
پس از آنکه حضرت پاسخ امیرالمومنین را داد، شروع به گریه کرد. حضرت علی(ع) پرسید چه چیز شما را گریاند؟ حضرت فرمود: یا علی؛ من برای تو گریه می¬کنم که در این ماه خون تو ریخته می¬شود. گویا می¬بینم که در حال نماز خواندن برای پروردگارت هستی و شقی¬ترین پیشینیان و پسینیان ضربه¬ ای برسرت می¬زند که محاسن تو از خون سرت رنگین می¬شود. امام علی(ع) پرسید آیا در آن زمان دین من سالم است؟ رسول خدا(ص) پاسخ داد: آری سالم است. این سوال نشان می-دهد که انسان مومن تا چه اندازه به فکر سلامت دین خود باشد.
آن گاه حضرت فرمود« یا علی؛ من قتلک فقد قتلنی و من ابغضک فقد ابغضنی و من سبّک فقد سبّنی لانک منّی کنفسی، روحک من روحی و طینتک من طینتی. انّ الله تبارک و تعالی خلقنی و ایّاک و اصطفانی و ایّاک، واختارنی للنبوة و اختارک للامامة، فمن انکر امامتک فقد انکر نبوتی. یا علی انت وصیی و ابو ولدی و زوج ابنتی و خلیفتی علی امتی فی¬حیاتی و بعد موتی، امرک امری و نهیک نهیی، اُقسم بالذی بعثنی بالنبوة و جعلنی خیر البریة انّک لحجة الله علی¬خلقه و امینیه علی¬سرّه و خلیفته علی¬عباده». یا علی کسی که تو را بکشد مرا کشته است، کسی که باتو دشمنی کند با من دشمنی کرده، کسی که تو را دشنام دهد مرا دشنام داده، زیرا تو به منزله نفس منی، روح تو از روح من و طینت تو از طینت من است. خداوند متعال من و تو را آفرید، من و تو را برگزید، مرا برای نبوت و تو را برای امامت برگزید، کسی که منکر امامت تو باشد منکر نبوت من است. یا علی؛ تو وصی و جانشین منی، و پدر فرزندانم و همسر دختر منی، و جانشین من برامتم در حال حیات و مماتم می باشی. امر تو امر من و نهی تو نهی من است. قسم به کسی که مرا به نبوت برانگیخت و بهترین مردم قرار داد، تو حجت خدا برخلقش و امین سِرّ او و خلیفه خدا بر بندگانش می¬باشی.
دراین قسمت، حضرت علی(ع) به عنوان انسان کامل و خلیفه خدا و جانشین نبی معرفی گردیده تا مردم به او اقتدا نموده، در صراط مستقیم الهی حرکت کنند. انحراف از راه امام علی(ع) دوری از صراط مستقیم است.
امیدوارم که در ماه خدا بتوانیم در پرتو خودشناسی، خدا شناسی و راهنما شناسی در مسیر سعادت و کمال ابدی گام برداریم و از زشتی¬ها و پلیدی¬ها دوری نموده، به فضایل و ارزشهای انسانی آراسته گردیم. اگر همه به دستورات رسول اکرم پابند باشیم، و آموزه¬های دینی را سرمشق زندگی خود قرار دهیم، بدون شک جامعه سالم، امنیت سرتاسری، عدالت اجتماعی، رفاه و ترقی، شکوفایی علمی و فرهنگی را شاهد خواهیم بود.

اکبری مالستانی