پانزدهم ماه مبارك رمضان مصادف با ميلاد نخستين ثمره ي پيوند مبارك امير مؤمنان علي(ع)با دخت گرامي رسول خدا فاطمه زهرا(س) كريم اهل بيت امام حسن مجتبي(ع) است. امام حسن مجتبي(ع) داراي ويژگي هاي اخلاقي و فضايل انساني فراوان است چنان كه «سيوطى» در تاريخ خود مي ‏نويسد: «حسن بن على» داراى امتيازات اخلاقى و فضائل انسانى فراوان بود، او شخصيتى بزرگوار، بردبار، با وقار، متين، سخى و بخشنده، و مورد ستايش مردم بود[1]. ما در اين نوشته به بيان يكي از ويژگي هاي آن حضرت مي پردازيم و آن انسان دوستي و اهتمام به امور مستمندان است. چه اين كه اين ماه ماه خدا است و يكي از فلسفه هاي روزه در اين ماه احساس گرسنگي ثروتمندان و به ياد فقرا افتادن دانسته اند.

در آيين اسلام، ثروتمندان، مسئوليت سنگينى در برابر مستمندان و تهيدستان جامعه به عهده دارند و به حكم پيوندهاى عميق معنوى و رشته‏ هاى برادرى دينى كه در ميان مسلمانان برقرار است، بايد همواره در تأمين نيازمنديهاى محرومان جامعه كوشا باشند.

توجه و رسيدگي به امور تهيدستان به قدر مهم است كه خداوند در قرآن به آن سفارش اكيد فرموده و براي رسيدگي به امور آنان، اجر و پادش هاي دنيوي و اخروي قرار داده كه بخشايش گناهان يكي از آن ها است [2] و در مقابل ناديده گرفتن حقوق نيازمندان خشم و عذاب الهي را به دنبال دارد، و همتراز با تكذيب كنندگان رسالت دانسته شده اند، خداوند سبحان فرمود: ما تكذيب كنندگان رسالت را گرفتار عذاب كرديم، همانطوري كه صاحبان آن بوستان را دچار بلا ساختيم. آنگاه كه سوگند ياد كردند كه بامدادان ميوه هاي باغشان را براي خود خود بچينند و سهمي براي تهيدستان در نظر نگريند. پس همان شب، در حالي كه در خواب بودند، بلايي از جانب پروردگارت بر گرد آن بوستان به گردش در آمد و آن باغ سوخت[3]. به همين جهت پيشوايان دين اهتمام به امور نيازمندان مورد توجه قرار داده و به پيروانشان توجه به مستمندان را سفارش اكيد نموده اند، چنان كه هر يك در عصر خود، نمونه برجسته‏ اى انسان دوستى بوده اند.

مطالعه تاريخ زندگاني دومين اختر تابناك ولايت و امامت نشان مي دهد، كه اهتمام به امور تهيدستان يكي از ويژگي هاي بارز آن حضرت بوده. نام او آرام بخش دل هاى دردمند، پناهگاه مستمندان، و نقطه اميد درماندگان بود. هيچ فقيرى از در خانه آن حضرت دست خالى برنمى گشت. از اين رو به«كريم اهل بيت» مشهور است.

تاريخ نويسان داستان هاي آموزنده ي زيادي از آن حضرت در اين ارتباط نقل كرده اند.گاه بخشش امام(ع) به تهيدستان به گونه ي بوده است كه براى هميشه شخص نيازمند، احتياجش بر طرف مي گرديد و زندگى آبرومندانه ‏اى تشكيل مي داد و احياناً سرمايه اى براى خود تهيه مي نمود. امام روا نمي ‏ديد مبلغ ناچيزى كه خرج يك روز فقير را به سختى تأمين مي كند، به وى داده شود و در نتيجه او ناگزير گردد براى تامين روزى بخور و نميرى، هر روز دست احتياج به سوى ديگران دراز كند. [4]

علامه مجلسي مي نويسد: روزى عثمان در كنار مسجد نشسته بود. مرد فقيرى از او كمك مالى خواست. عثمان پنج درهم به وى داد. مرد فقير گفت: مرا نزد كسى راهنمايى كن كه كمك بيشترى به من بكند. عثمان به طرف حضرت مجتبى و حسين بن على(ع) و عبدالله جعفر، كه در گوشه ‏اى از مسجد نشسته بودند، اشاره كرد و گفت: نزد اين چند نفر جوان كه در آنجا نشسته ‏اند برو و از آن ها كمك بخواه.

وى پيش آن ها رفت و اظهار مطلب كرد. حضرت امام مجتبى(ع) فرمود: از ديگران كمك مالى خواستن، تنها در سه مورد رواست: ديه‏ اى (خونبها) به گردن انسان باشد و از پرداخت آن به كلى عاجز گردد، يا بدهى كمر شكن داشته باشد و از عهده پرداخت آن برنيايد، و يا فقير و درمانده گردد و دستش به جايى نرسد. آيا كدام يك از اين ها براى تو پيش آمده است؟

گفت: اتفاقاً گرفتارى من يكى از همين سه چيز است. امام حسن(ع) پنجاه دينار به وى داد. به پيروى از آن حضرت، حسين بن على(ع) چهل و نه دينار و عبدالله بن جعفر چهل و هشت دينار به وى دادند.

فقير موقع بازگشت، از كنار عثمان گذشت. عثمان گفت: چه كردى؟ جواب داد: از تو پول خواستم تو هم دادى، ولى هيچ نپرسيدى پول را براى چه منظورى مي خواهم؟ اما وقتى پيش آن سه نفر رفتم يكى از آن ها (حسن بن على) در مورد مصرف پول از من سوال كرد و من جواب دادم و آنگاه هر كدام اين مقدار به من عطا كردند.
عثمان گفت: اين خاندان، كانون علم و حكمت و سرچشمه نيكى و فضيلتند، نظير آن ها را كى توان يافت[5]؟

كريم اهل بيت(ع) تمامى توان خويش را در راه انجام امور نيك و خداپسندانه، به كار مي ‏گرفت و اموال فراوانى در راه خدا مي‏بخشيد. مورخان و دانشمندان در شرح زندگانى پرافتخار آن حضرت، بخشش بى سابقه و انفاق بسيار بزرگ و بى نظير ثبت كرده ‏اند كه در تاريخ زندگانى هيچ كدام از بزرگان به چشم نمي‏خورد و نشانه ديگرى از عظمت نفس و بي اعتنايى آن حضرت به مظاهر فريبنده دنيا است.

«حضرت مجتبى (ع) در طول عمر خود دو بار تمام اموال و دارايى خود را در راه خدا خرج كرد و سه بار ثروت خود را به دو نيم تقسيم كرده و نصف آن را براى خود نگهداشت و نصف ديگر را در راه خدا بخشيد»[5].

گاه اگر كمك مستقيم مقدور امام(ع) نبود، به طور غير مستقيم در رفع نيازمنديهاي تيدستان كوشش مي كرد و با تدابير خاص گره از مشكلات آنان مي گشود.

بنابراين انسان دوستي و گرفتن دست نيازمندان يكي از خصايص بارز امام حسن(ع) است. اميد است انسان هاي آزاده از زخارف دنيوي، در زندگي خود به پيشوايان دين اقتدا نموده و اگر توان دارند توجه به نيازمندان داشته باشند، به ويژه در اين ماه مبارك رمضان كه شهر الله است و چندين برابر اجر و پاداش دارد.

پانوشت:
1. جلال الدين سيوطي، تاريخ الخلفاء، بغداد، مكتبة المثني، 1383ق، ص189.
2. إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقاتِ فَنِعِمَّا هِيَ وَ إِنْ تُخْفُوها وَ تُؤْتُوهَا الْفُقَراءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ يُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئاتِكُم‏(بقره/271)
3. إِنَّا بَلَوْناهُمْ كَما بَلَوْنا أَصْحابَ الْجَنَّةِ إِذْ أَقْسَمُوا لَيَصْرِمُنَّها مُصْبِحينَ، وَ لا يَسْتَثْنُونَ، فَطافَ عَلَيْها طائِفٌ مِنْ رَبِّكَ وَ هُمْ نائِمُونَ، فَأَصْبَحَتْ كَالصَّريمِ(قلم/17ـ20)
4. مهدي پيشوايي، سيره پيشوايان، قم، مؤسسه تعليماتي و تحقيقاتي امام صادق(ع)، 1372.
5. محمد باقر مجلسى، بحار الأنوار‏، محقق / مصحح: جمعى از محققان‏، بيروت‏، دار إحياء التراث العربي‏، 1403ق‏، ج43، ص333.
6. تاريخ الخلفا، ص190.