بر اساس نتیجه اعلام شده از سوی کمیسیون انتخابات افغانستان، انتخابات در دور اول برنده‌ای نداشته است و در صورت تایید این نتیجه از سوی کمیسیون رسیدگی به شکایات انتخاباتی، براساس قانون اساسی افغانستان برگزاری دور دوم انتخابات میان عبدالله عبدالله و اشرف غنی احمدزی الزامی است.

حال سوال‌های مطرح این است که صف‌بندی‌های سیاسی در دور دوم انتخابات چگونه خواهد بود؟ چه عواملی می‌تواند بر این صف‌بندی‌ها تاثیر بگذارد؟ شش نامزد بازنده چه نکات اشتراک و افتراقی با دو رقیب دور دوم انتخابات دارند؟ و رئیس جمهور کرزی چه نقشی می‌تواند در دور دوم انتخابات ایفا کند؟

اگر میزان شرکت مردم در دوم انتخابات را برابر با میزان اشتراک آنها در دور اول پیش‌بینی کنیم (حدود ۷ میلیون)، آقای عبدالله برای برنده شدن به حدود نیم میلیون رای بیشتر از آنچه که در دور اول به دست آورده و اشرف غنی احمدزی به حدود ۱ میلیون و ۲ صد هزار رای بیشتر از دور اول نیاز خواهد داشت. این تعداد رای چیزی شبیه کل آرای زلمی رسول (حدود ۷۶۰ هزار)، عبدرب رسول سیاف (حدود ۴۷۰ هزار ) و قطب الدین هلال (۱۸۰ هزار) است. سه تن از نامزدانی‌که به ترتیب پس از دو نامزد نخست قرار دارند.

آقای عبدالله در دور اول ۱۳ درصد بیشتر از آقای احمدزی رای به دست آورده‌ است، اما آیا این فاصله در دور دوم هم حفظ خواهد شد؟

مردم براساس کدام معیارها در دور اول انتخابات رای دادند؟

یک نگاه گذرا به چگونگی تقسیم رای در ولایات مختلف در دور اول انتخابات نشان می‌دهد که گرایش های قومی، یکی از عمده‌ترین معیارهای رای‌دهی در میان مردم بوده است و هنوز افغانستان از انتخابات برنامه‌محور، فاصله دارد.

به چگونگی تقسیم رای میان سه نامزد پیشتاز دور اول نظر می‌اندازیم:

در صورت تایید نتیجه کنونی از سوی کمیسیون رسیدگی به شکایات انتخاباتی، براساس قانون اساسی افغانستان برگزاری دور دوم انتخابات میان عبدالله عبدالله و اشرف غنی احمدزی الزامی است

در تمامی ولایات عمدتاً تاجیک‌نشین و هزاره‌نشین- این دومی، تحت تاثیر محمد محقق- داکتر عبدالله رای اول را به دست آورده‌است. آقای عبدالله در ولایت سرپل رای اول و در ولایت فاریاب رای دوم را از آن خود کرده‌است. این دو ولایت عمدتاً ازبک نشین دانسته می شوند. البته حمایت ژنرال عبدالملک، از رهبران ازبک افغانستان از داکتر عبدالله، می‌تواند در این مساله نقش داشته باشد. با وجود اینکه آقای عبدالله نیز از پدر پشتون است، حضور او در کنار حزب غالبا تاجیک‌تبار جمعیت اسلامی در دوران اشغال افغانستان از سوی شوروی سابق، حکومت مجاهدین و مقاومت در برابر طالبان، هویت پشتونی او را زیر سایه‌ قرار داده و از نظر ناظران به نمایندگی از جریان‌های اصلی سیاسی تاجیک ها، وارد مبارزه شده است. این‌که اکثریت آرا در ولایت‌های بیشتر تاجیک‌نشین افغانستان به نفع آقای عبدالله به صندوق ریخته شده، در جو سیاسی کنونی امر بدیهی به نظر می‌رسد.

اشرف‌ غنی احمدزی تقریباً در همه ولایت‌های عمدتا پشتون‌نشین و بیشتر ولایات عمدتا ازبک‌نشین رای اول را بدست آورده‌است. البته به استثنای قندهار که مرکزیت سیاسی پشتون‎‌های درانی به حساب می‌آید. آقای احمدزی، اکثریت آرای ولایت‌های فاریاب و جوزجان را که از مراکز نفوذ ژنرال دوستم -ازبک تبار- به شمار می آیند، نیز با خود دارد. نفوس قابل توجه ازبک‌های هواخواه ژنرال دوستم در ولایات تخار و قندوز نیز سبب شده آقای احمدزی درصد بزرگ از آرای این دو ولایت را کسب کند.

زلمی رسول تنها در یک ولایت پیشتاز است: در قندهار و با ۵۲ درصد کل آرا. این ولایت مرکز ثقل سیاسی قبایل درانی در میان پشتون ها دانسته می‌شود. آقای رسول مربوط به عشیره محمدزایی و از درانی هاست. قندهار در بیش از دو سده‌ اخیر نقش تعیین کننده در میان جامعه‌ پشتون افغانستان داشته است، اما رای قندهار دست کم در این انتخابات تعیین کننده نبوده‌است. پشتون بودن و قندهاری بودن، یکی از دلایل اصلی گزینش حامد کرزی به عنوان رئیس اداره‌ موقت در کنفرانس بُن و لویه جرگه‌ اضطراری دانسته می‌شود، ولی آیا قندهار جایگاه رهبری جامعه‌ پشتون را از دست داده‌است؟ این پرسش پس از انتخابات برجسته‌تر خواهد شد.

صف آرایی‌های جدید

در دور دوم انتخابات، مبارزه‌ اصلی بر سر کسب آرایی است که میان زلمی رسول، عبدرب الرسول سیاف و قطب الدین هلال، تقسیم شده‌اند. هواخواهان این سه نامزد، نقش تعیین کننده‌ در دور دوم بازی خواهند کرد. البته قابل یادآوری است که حتی حمایت این چهره‌ها از یکی از دو نامزد دور دوم انتخابات به این معنی نخواهد بود که حامیان آنها نیز از همان نامزد در دور دوم حمایت خواهند کرد.

زلمی رسول

انصراف قیوم کرزی از نامزدی در انتخابات به نفع آقای رسول، نقطه‌ عطف مبارزات انتخاباتی او دانسته می‌شود. از آن به بعد، آقای رسول، به عنوان یکی از سه نامزد سنگین وزن انتخابات به شمار رفت. حتی در برخی محافل سیاسی و رسانه‌ها، از داکتر رسول به عنوان نامزد مورد حمایت حکومت و شخص رییس جمهوری یاد می شد، هرچند آقای کرزی و ستاد انتخاباتی آقای رسول همواره این اتهام را رد کرده‌اند. تکت انتخاباتی آقای رسول، به غیر قوم‌گرا بودن و میانه‌رو بودن شهرت یافته بود. شهرتی که دستِ‌کم در این انتخابات برای او سود نداشت.

زلمی رسول، نتوانست حمایت هیچ کدام از چهره‌هایی که به «بانک رای» مشهورند را به دست آورد. با این حال منتقدین او تصور می‌کردند به دلیل نزدیکی او با حامد کرزی و احتمال استفاده از امکانات و نفوذ دولتی، بتواند رای قابل توجهی را به دست آورد.

اما از همان آغاز، بیشتر گمان‌ها همین بود که داکتر رسول تنها وزنه‌ ای است که نمی‌گذارد، انتخابات در دور اول به نتیجه برسد ولی خود نیز یکی از دو نامزد پیشتاز نخواهد بود. شاید دلیل اصرار حامد کرزی برای حفظ او در میان نامزدان، همین بوده باشد.

در جریان مبارزات انتخاباتی، بیشترین تنش‌های لفظی میان ستادهای اشرف غنی احمدزی و زلمی رسول رخ داد. در حالیکه لحن ستاد انتخاباتی آقای رسول آن تندی را در مورد عبدالله عبدالله نداشته‌است.

زلمی رسول که از سوی قیوم کرزی حمایت شد، ۱۱.۴۸ درصد مجموع آرا را بدست آورده‌است

در روزهای بعد از انتخابات ریاست جمهوری، آقای عبدالله به رسانه‌ها گفت که با زلمی رسول دیدار داشته و موضوع دیدارشان هم "استفاده از ظرفیت‌های تیم آقای رسول در دولت آینده بوده‌است." شماری از تحلیل‌گران در مورد نزدیکی میان تیم آقای عبدالله و زلمی رسول گفته‌اند و حتی دیروز پس از اعلام نتایج ابتدایی، اجمل بلوچ‌زاده، یکی از سخنگویان ستاد انتخاباتی آقای رسول گفت: "پیش بینی ما این بود که آقای عبدالله در دور اول برنده انتخابات خواهد بود."

با این حال حتی در صورت حمایت آقای رسول از آقای عبدالله در دور دوم انتخابات، آیا هواداران او نیز از داکتر عبدالله حمایت خواهند کرد؟ اگر بازهم مهمترین معیار رای مردم را گرایش های قومی فرض کنیم، آیا ممکن است ۶۳ درصد رأی‌دهندگان قندهار به داکتر عبدالله رأی دهند؟ برخی از اعضای برجسته‌ حزب اسلامی مانند وحیدالله سباوون و جمعه خان همدرد در دور اول انتخابات از آقای رسول حمایت کردند؛ اقناع آنها برای همسویی با آقای عبدالله دشوار خواهد بود. با این حال ممکن است عوامل دیگر نیز تأثیر گذار باشد که در ادامه به آن می پردازیم. از سوی دیگر حضور اعضای جمعیت در کنار داکتر رسول، پارادوکس دیگری است که احتمال یک دست ماندن آن تیم در هنگام شکست را دشوار می سازد.

عبدرب رسول سیاف

آقای سیاف بیشتر آرای خود را از ولایات مانند نورستان، میدان وردک، هرات و ننگرهار به دست آورده‌است. با وجود اینکه تصور می‌شد آقای سیاف در غرب و شمال غرب کشور، به دلیل حضور محمد اسماعیل خان (والی پیشین هرات) در کنارش، رأی قابل توجهی را به دست آورد، تنها حدود ۱۴ درصد هراتی‌ها از نامزدی آقای سیاف با معاونیت اسماعیل خان حمایت کرده‌اند که می‌تواند به معنای زوال سلطه‌ سیاسی اسماعیل خان در آن حوزه باشد.

آقای سیاف، در جریان درگیری‌های کابل و مقاومت در برابر طالبان، همواره از هم‌پیمانان کلیدی برهان‌الدین ربانی، رئیس جمهوری پیشین افغانستان و احمدشاه مسعود دانسته می‌شد. گزارش‌هایی وجود داشت که محمد قسیم فهیم، معاون پیشین حامد کرزی تلاش کرده که اعضای جمعیت را قانع سازد که از آقای سیاف در انتخابات ریاست جمهوری حمایت کنند؛ اما این تلاش به نتیجه نرسید. آقای سیاف که ظاهراً حق خودش می دانست نامزد اصلی «مجاهدین» باشد، دلخوری خود از عدم پذیرشش از سوی اعضای جمعیت را پنهان نکرده‌است. به همین دلیل در دور اول انتخابات تلاش‌ها برای ایجاد همسویی میان او و آقای عبدالله به فرجام نرسید.

آقای سیاف که ٧.١ درصد آرا را بدست آورده‌، از هم‌پیمانان نزدیک برهان‌الدین ربانی در جریان جنگ‌های کابل و جنگ علیه طالبان بود

اما، از سوی دیگر احتمال کنار آمدن آقای سیاف با اشرف غنی احمدزی نیز ساده به نظر نمی رسد. اتهامات شدیدی در دوران مبارزات انتخاباتی میان ستاد انتخاباتی آقای سیاف و آقای احمدزی رد و بدل شد و هرکدام پیروزی طرف مقابل را به یک "کابوس وحشتناک" تشبیه می‌کردند.

فرماندهان جهادی شمال کابل، معمولاً روابط بسیار نزدیک با آقای سیاف داشته‌اند. آنها همواره مناسبات نزدیک خود را با جمعیت اسلامی نیز حفظ کرده‌اند. احتمالاً مهمترین عاملی که بتواند آقای سیاف را به آقای عبدالله نزدیک سازد، همین فرماندهان و پیوندهای دیرینه اسماعیل خان با بدنه‌ حزب جمعیت خواهد بود.

از سوی دیگر، بخش از آرای آقای سیاف در ولایاتی مانند میدان وردک، ننگرهار، غزنی، لوگر، نیمروز و پکتیکا به سوی داکتر اشرف غنی تمایل خواهند داشت. به نظر می‌رسد که آرای آقای سیاف نیز بیشتر در خطوط قومی در میان دو نامزد پیشتاز، تقسیم خواهد شد. البته اگر بازهم معیار اصلی انتخاب مردم را گرایش های قومی فرض کنیم.

قطب الدین هلال

نتایج انتخابات ریاست جمهوری، شاید بیشتر از هر جناحی، برای حزب اسلامی آقای گلبدین حکمتیار آزار دهنده بوده است. این حزب که زمانی یکی از بزرگترین تنظیم‌های جهادی بود و نفوذ گسترده‌ در افغانستان داشت، امروز تنها ۳ درصد آراء را با خود دارد. آقای قطب الدین هلال، تنها نامزد مورد حمایت رسمی گلبدین حکمتیار بوده‌است. نامزدی که عملیات خشونت آمیز را تقبیح نکرد.

قطب‌الدین هلال که ٢.٧ درصد آرا را بدست آورده، حمایت گلبدین حکمتیار رهبر حزب اسلامی افغانستان را در این انتخابات با خود داشت

آقای حکمتیار در جریان هفته‌ گذشته اعلام کرد که حزب او با هیچ یک از نامزدان ائتلاف نخواهد کرد، از این رو پیش‌بینی احتمال حمایت رسمی قطب الدین هلال از یکی از دو نامزد دور دوم، دشوار به نظر می‌رسد. آنچه که خیلی محتمل است، تحریم دور دوم انتخابات از سوی آقای هلال می‌باشد. چون به نظر نمی رسد که میزان رأی آقای هلال، سبب شود یکی از نامزدان پیشتاز امتیاز مهمی به او بدهند. با این حال شماری از کسانی که به آقای هلال رأی داده‌اند به پای صندوق های رای خواهند رفت، اما به چه کسی رأی خواهند داد؟ به دلیل تنش های شدید میان جمعیت اسلامی و حزب اسلامی، بعید به نظر می رسد طرفداران سرسخت آقای حکمتیار، به داکتر عبدالله رأی دهند.

حامد کرزی

برخی‌ها ادعا دارند که کشانیده شدن انتخابات به دور دوم، برنامه‌ مورد نظر حامد کرزی است، چون به نظر آنها آقای کرزی تنها در این صورت می‌تواند از یکی از دو نامزد پیشتاز امتیازات سیاسی لازم را در برابر حمایتش از آن نامزد، بگیرد. با این حال آقای کرزی همواره هر نوع دخالت و اعمال نفوذ بر نتایج انتخابات افغانستان رد کرده‌است.

با این وجود برادران آقای کرزی به وضوح از زلمی رسول حمایت کردند و به باور بسیاری‌ها بیشتر مردم قندهار با این باور به زلمی رسول رأی دادند که رئیس جمهور کرزی از او حمایت می‌کند. احتمالاً آقای کرزی بار دیگر بخواهد از این نفوذ قومی اش در قندهار برای حمایت از یکی از دو نامزد حاضر در دور دوم استفاده کند.

حامد کرزی، پس از ظاهرشاه، طولانی ترین مدت زمامداری را در تاریخ یک قرن اخیر افغانستان داشته است

حامد کرزی، پس از ظاهرشاه، طولانی ترین مدت زمامداری را در تاریخ یک قرن اخیر افغانستان داشته است و دوره‌ زمامداری او همزمان با مهم‌ترین فصل تاریخ معاصر افغانستان بوده است و او سکان دار این مرحله‌ حساس دانسته می‌شود. برگزاری انتخابات و انتقال مسالمت آمیز قدرت سیاسی، بزرگترین میراثی است که از حامد کرزی به جا می‌ماند. ظاهراً در دو سال اخیر، حامد کرزی بسیار متوجه میراثی بوده‌است که به تاریخ می سپارد.

از سوی دیگر، آقای کرزی با وجود ۱۳ سال حکومت، هنوز جوان است و خواهان حضور در صحنه. در دو سال اخیر، تمایل شدید به ادامه تلاش ها برای کشاندن طالبان به روند صلح، نشان داده‌است. تحلیلگران می‌گویند آقای کرزی، احتمالاً خواهان ایفای نقش بیشتر در زمینه‌ گفت‌وگوهای صلح با طالبان است. برای ایفای این نقش آقای کرزی نیازمند مشروعیت است؛ مشروعیت نظیر مطرح بودن به عنوان رهبر اصلی پشتون‌های افغانستان.

تمامی اقوام بزرگ افغانستان به نحوی دارای رهبری هستند و پشتون‌ها نیز از این مساله نمی‌توانند مستثنی باشند. در چند سال اخیر آقای کرزی در کنار آن‌که رئیس جمهوری افغانستان بوده، به نحوی یکی از رهبران مهم پشتون‌های افغانستان نیز به شمار می‌رفته‌است. حال که مقام ریاست جمهوری در نتیجه انتخابات به فردی دیگری سپرده خواهد شد، حامد کرزی بی‌علاقه نیست که جایگاه رهبری خود در میان پشتون‌های افغانستان را حفظ کند.

شماری از تحلیلگران بدین باورند که رئیس جمهوری افغانستان به اشرف غنی احمدزی به عنوان رقیب خود بر سر رهبری پشتون‌ها در افغانستان می‌نگرد، اما به دلیل گذشته آقای عبدالله در این زمینه او را رقیب خود نمی‌داند. با این وجود رابطه آقای کرزی و آقای عبدالله نیز در انتخابات ۲۰۰۹ به شدت تیره شد و تحلیلگران می‌گویند تصور این که آقای کرزی از پیروزی عبدالله عبدالله استقبال کند، دشوار است.

بدین ترتیب پیش‌بینی موضع‌گیری آقای کرزی در دور دوم انتخابات عملی نیست اما این مشخص است که نقش او در این دور مهم و برجسته خواهد بود.

سناریوهای احتمالی

آنچه که می‌تواند در این میان پیروزی اشرف غنی احمدزی را محتمل سازد، احتمال حمایت دستِ‌کم چهار نامزد بازنده مانند آقایان زلمی رسول، رسول سیاف، قطب الدین هلال و محمد شفیق گل آغا شیرزی از او است. این طرح از سوی برخی از کاربران شبکه‌های اجتماعی مطرح شده‌است. به نظر می رسد که تنها در صورتی ممکن است چنین ائتلاف تشکیل شود که رئیس جمهور حامد کرزی نیز از آن حمایت کند. این ائتلاف ممکن است با ایده‌ی حفاظت از تداوم قدرت در میان سران پشتون، تشکیل شود. در این صورت کار برای داکتر عبدالله بسیار دشوار خواهد شد.

احتمال دیگر می‌تواند جابجایی‌ها در میان دو تیم پیشتاز باشد. به نظر نمی‌رسد که هم تیمی‌های آقای عبدالله در این مرحله او را ترک کرده و به اشرف غنی احمدزی بپیوندند، چون فاصله‌ ۱۳ درصدی آنها از آقای احمدزی برایشان امیدوار کننده است. آیا ممکن است چنین شگافی در تیم داکتر احمدزی ایجاد شود؟