نشست علمی: شهید مزاری و طرح سیستم فدرالی در افغانستان

به مناسبت بیست و دومین سالیاد شهادت رهبر شهید حجت الاسلام و المسلمین عبدالعلی مزاری و یارانش به تاریخ 14حوت 1395 نشست علمی« شهید مزاری و طرح سیستم فدرالی در افغانستان» به همت بنیاد علمی فرهنگی صبا در شهر قم با حضور علما، طلاب، نمایندگان مراجع عظام و دانشجویان هموطن در سالن شهید مطهری مجتمع آموزش عالی فقه برگزار گردید.
کارشناسان عبارت بودند از اقایان:
دکتر امان الله فصیحی مشاور معاون رییس جمهور.
دکتر موسی اکبری استاد دانشگاه و عضو بنیاد صبا
دکتر شفق خواتی استاد دانشگاه
دبیر علمی: دکتر علی حلیمی عضو بنیاد صبا.
مراسم با تلاوت آیات قرآن مجید توسط اقای سعادت آغاز و با شعر زیبای شریف عظیمی ادامه یافت. آن گاه دکتر حلیمی دبیر علمی فرازهای از سخنان شهید مزاری در باره طرح سیستم فدرالی را قرائت نمود و چرایی انتخاب این موضوع را توضیح داد و گفت: افغانستان کشوری خسته از تبعیض و تعصب است، خسته از انحصارگرایی و ستم قومی است و خسته از جهل و لجاجت و عناد است که از سوی حکومت و ساختار سیاسی، بر ساکنان این کشور در طول تاریخ اعمال شده است. افغانستان، سیستم¬های حکومتی گوناگون را تجربه نموده که در کشورهای دیگر جواب داده و درافغانستان این سیستم ها با ناکارآمدی مواجه شده است. انحصار سیاسی، تبعیض و فساد در اوج خود رسیده ساختار جدید سیاسی پس از کنفرانس بن، این دلخوشی را برای مردم افغانستان ایجاد نمود که بتوانند این بار در سایه نظام دموکراسی جمهوری اسلامی بتوانند بر مشکلات سیاسی فایق گردیده و دولت متمرکز، قدرتمند و یکپارچه بتواند حافظ منافع همگانی باشد.
اما با دریغ و درد که پس از سیزده چهارده سال دیدیم که این ساختار متمرکز دموکراسی نیز نتوانست توفیقی پیدا کند و ما هم چنان شاهد تمرکز و انحصار قدرت هستیم. رهبر شهید به عنوان اندیشمند سیاسی در برابر انحصار طلبی و تبعیض راه حل¬های گوناگون ارائه داده از جمله طرح سیستم فدرالی است که در این سیستم تمام اقوام به حقوق خود می¬رسد. با توجه به حساسیت موضوع و شرایط موجود افغانستان، بنیاد صبا این ضرورت را احساس نمود که این طرح سیاسی رهبر شهید برای تمرکز زدایی از قدرت مورد بازخوانی مجدد قرار گیرد بنابر این موضوع در سه بخش مورد بررسی قرار می گیرد.

بخش اول؛ تبیین مبانی و ماهیت سیستم فدرالی که دکتر شفق خواتی به آن پرداخت.
آقای شفق پس از تعریف فدرالیسم که به مفهوم هم پیمان شدن است، گفت؛ فدرال وحدت در عین کثرت و یا کثرت در عین وحدت است. در حکومت فدرالی یک دولت به چند دولت کوچک محلی تقسیم می–شود اما یکسان نیست. زیرا در خارج اول فدرالی اول شکل گرفته بعد ازآن توجیه شده. به لحاظ نظری در قرن 16 نظریه فدرالی مطرح شده و مورد توجه دانشمندان قرار گرفته است.
ایشان تفاوت کنفدراسیون و فدرالیسم را بیان نمود که در کنفدراسیون دولت¬ها از همدیگر مستقل¬اند و اختیار خروج را دارند. در فدرالیسم دولت¬ها مستقل نبوده و دولت مرکزی همه را پوشش می¬دهد. بخش از اختیارات به مرکز داده می¬شود و بر دولت مرکزی نظارت وجود دارد. امروز در جهان حدود 25 تا 30 کشور فدرالی است و 52 درصد سرزمین جهان و 40 در صد جمعیت جهان دارای سیستم فدرالی است.
اصول سیستم فدرالی سه تا است. 1- داشتن قانون اساسی عمومی در سطح ایالت¬ها. 2-خودمختاری و داشتن قوانین محلی در هر ایالت. 3-مشارکت هرایالت در دولت مرکزی.
اما شهید مزاری و طرح فدرالی، باید گفت شهید مزاری با تیزبینی که داشت این طرح را بسیار دقیق و به موقع مطرح کرد. شهید مزاری برخلاف دیگر مجاهدان برای فردای جهاد طرح داشت که دیگران نداشتند. ایده اصلی شهید مزاری رسیدن به عدالت بود. بحث فدرالی معطوف به عدالت است. بحث مشارکت معطوف به عدالت است. و تمام طرح¬های شهید مزاری برای رسیدن به عدالت اجتماعی بود. ولی دولت وقت کابل انحصار طلب بود و تحمل دیگران را نداشت و به ندای شهید مزاری توجه نکرد.

بخش دوم: موانع و راهکارهای سیستم فدرالی در افغانستان توسط دکتر فصیحی مورد بررسی قرار گرفت. ایشان ابتدا سه مقدمه را بیان کرد. ا- نظام سیاسی باید متناسب به اوضاع اجتماعی کشور باشد.2- امکام تحقق داشته باشد.3-مهم این است که چطور اراده خود را به قدرت و سرنوشت کشور سهیم کنیم، هر نظام باشد فرق نمی کند. با توجه به این مقدمات موانع سیستم فدرالی قرار زیر است.
1-مانع ساختاری. قانون اساسی جدید از مقدمه تا متن با سیستم فدرالی سازگاری ندارد. تعدیل قانون اساسی هم موانع و مشکلات زیاد دارد. قوانین فرعی مانند قوانین خدمات ملکی، قانون انتخابات و... تمرکز گرا بوده، با نظام فدرالی سازگاری ندارند. 2- از سوی دیگر جمعیت اقوام نامعلوم است، مرزها مشخص نیست. 3- غیر از ولایت بامیان و دایکندی جمعیت¬ها یکدست نیست و ما به حقوق خود نمی¬رسیم. 4- افغانستان غیر مستقل است و گرفتن حمایت خارجی¬ها ضروری است. 5- نداشتن مرز. هزاره¬ها به خارج مرز ندارند در سیستم فدرالی باز محروم و محصور واقع می¬شوند.
راه حل ها؛ برای رسیدن به سیستم فدرالی چند چیز لازم است. 1- تغییر ساختار نظام سیاسی. 2-هم پذیری در کشور ایجاد شود. اگر هم پذیری نباشد هیچ نظام مشکل را حل نمی¬کند. 3-در گلوگاه های تصمیم گیری شریک باشیم. 4- دنبال تحقق عدالت باشیم تا به حقوق خویش برسیم.
بخش سوم: طرح سیستم فدرالی در اندیشه شهید مزاری که توسط دکتر موسی اکبری بررسی شد.
ایشان به دو تحول عمده در کشور اشاره نمود. یکی جهاد علیه تجاوز شوروی سابق که نتیجه¬اش حکومت مجاهدین و در نهایت طالبان شد. دوم حضور جامعه جهانی در افغانستان که دستاورد قناعت بخش ندارد.
باید راه حل پیدا کنیم که چرا 250 سال یک قبیله حکومت مطلقه دارد و انحصار به یک فرهنگ تبدیل گردیده وقتی قوم دیگر به قدرت می¬رسد باز انحصارگرا می¬شود. باید دنبال راه حل باشیم. شهید مزاری با نگاه کلان خود می¬خواست کشور از این بحران نجات یابد و انحصار شکسته شود. او نظام مطلوب و عدالت را برای همه اقوام می¬خواست. طرح تسهیمی و فدرالی برای نجات مردم بود. اما طرح فدرالی نسبت به تسهیمی مزایای بیشتر دارد. در سیستم فدرالی همه به حقوق خود می¬رسد و انحصار شکسته می¬شود. هدف شهید مزاری شکستنن انحصار و رسیدن به عدالت اجتماعی بود که در آن روز مورد توجه واقع نشد. ولی امروز مخالفان شهید مزاری از این طرح فدرالی حمایت می¬کنند.
مراسم با پذیرای از مهمانان و دعا برای صلح و امنیت در کشور پایان یافت.

بیناد علمی فرهنگی صبا